خلاصه کتاب آثار لعان در فقه و حقوق ( نویسنده فائزه باباخانی، سعید خردمندی)

کتاب «آثار لعان در فقه و حقوق» نوشته فائزه باباخانی و سعید خردمندی، یک پژوهش عمیق و کاربردی است که لعان، این حکم فقهی خاص و شاید کمتر شناخته شده را موشکافی می کند و به ما نشان می دهد که چطور با اینکه لعان یک مباهله بین زن و شوهر است و به جدایی همیشگی آن ها منجر می شود، چه پیامدها و اثرات پیچیده و مهمی در حوزه های نسب، ارث و حتی حرمت ازدواج مجدد دارد.

خب، بریم سراغ اینکه چرا این کتاب و این موضوع این قدر مهمه، حتی اگر به نظرمون لعان امروزه زیاد کاربرد نداشته باشه. لعان، اصلاً چی هست؟ چرا بعضی وقتا آدم ها مجبور میشن بهش متوسل بشن؟ و مهم تر از همه، وقتی این اتفاق افتاد، چه عواقب و دردسرهایی به دنبالش میاد؟ این کتاب، قراره بهمون کمک کنه تا به تمام این سوالات جواب بدیم و با یکی از خاص ترین و شاید مرموزترین احکام فقهی اسلام و حقوق ایران آشنا بشیم. هدف ما اینه که با هم یک سفر جذاب داشته باشیم توی دنیای پیچیده لعان، شرایط عجیب و غریبش و بعد هم ببینیم چه بلایی سر زندگی زن و شوهر و حتی بچه هاشون میاره.

مفهوم لعان و شرایط تحقق اون (بر اساس فصل اول و دوم کتاب)

بیایید از اول شروع کنیم و ببینیم اصلاً این «لعان» که اسمش شاید یه کم غریب به نظر بیاد، چیه و از کجا اومده. توی کتاب، نویسنده ها اول سراغ ریشه لغوی و اصطلاحی لعان رفتن و خیلی قشنگ برامون توضیح دادن.

تعریف لغوی و اصطلاحی لعان: یعنی چی لعان؟

لعان از ریشه «لَعَنَ» میاد، یعنی لعنت کردن، دور کردن از رحمت خدا. توی فقه و حقوق، لعان یه جورایی شبیه یک «مباهله» یا همون نفرین متقابل بین زن و شوهره، ولی نه از اون مباهله های معمولی که شاید توی ذهنمون باشه. اینجا قضیه خیلی جدی تره و یک سری سوگندهای مخصوص داره که زوجین باید جلوی حاکم شرع یا قاضی ادا کنن. یک جورایی میشه گفت این عمل، یک جور راه حله برای شرایط خاص و بن بست های خیلی دشوار که ممکنه بین زن و شوهر پیش بیاد. در واقع، زن و شوهری که گرفتار این ماجرا میشن، با سوگند خوردن و لعنت کردن خودشون، میان کاری می کنن که قاضی بتونه یک حکم ویژه صادر کنه و گره از کارشون باز کنه.

پیشینه و مستندات لعان در اسلام: از کجا اومد؟

این حکم لعان، همین جوری از هوا نیومده. ریشه هاش رو باید توی قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) جستجو کرد. توی قرآن، آیاتی هست که به این موضوع اشاره می کنن و یک راه حل شرعی برای مواقعی که مردی به همسرش نسبت زنا میده یا فرزندی که به دنیا اومده رو انکار می کنه، ارائه میدن. البته که اسلام همیشه سعی کرده از راه های مسالمت آمیز برای حل اختلافات استفاده کنه، ولی لعان، آخرین راه حله برای شرایطی که هیچ شاهد و مدرک دیگه ای برای اثبات یا رد ادعا وجود نداره و آبروی افراد در میونه. این نشون میده که چقدر اسلام برای حفظ حقوق و آبروی افراد، حتی در سخت ترین شرایط، اهمیت قائل بوده.

موارد اصلی تحقق لعان: کی پیش میاد؟

این کتاب به ما میگه که لعان فقط توی دو تا مورد اصلی می تونه اتفاق بیفته:

1. اتهام زنا (قذف) از سوی زوج به زوجه: فرض کنید یک شوهری به همسرش تهمت زنا می زنه. اگه چهار تا شاهد درست و حسابی نداشته باشه که این تهمت رو ثابت کنه، خودش به خاطر تهمت زدن (قذف) باید مجازات حدی بشه. اما اگه واقعاً مطمئنه که همسرش مرتکب زنا شده و شاهدی هم نداره، اینجا لعان میاد وسط تا از حد قذف نجات پیدا کنه و حقش رو ثابت کنه. البته همسر هم می تونه برای دفاع از خودش لعان کنه.
2. نفی ولد (انکار فرزندی که در فراش زوج متولد شده): گاهی وقتا یک بچه به دنیا میاد و شوهر میگه این بچه مال من نیست، یعنی پدری خودش رو انکار می کنه. اگر این انکار بدون دلیل شرعی و قانونی باشه، شوهر باز هم باید حد قذف بخوره. ولی اگه واقعاً شک داره یا مطمئنه که بچه از او نیست و دلیل محکمه پسندی هم نداره، می تونه برای نفی ولد، لعان کنه. اینجا پای آینده یک فرزند و نسبش در میونه و قضیه خیلی حساس تره.

ببینید، این ها دو موقعیت خیلی خاص و بحرانی هستن که لعان رو وارد ماجرا می کنن و باعث میشه زن و شوهر دست به این اقدام بزنن.

شرایط اجرای لعان از دیدگاه فقه و حقوق: هر کسی می تونه لعان کنه؟

حالا سوال پیش میاد که هر زن و شوهری توی این موقعیت ها می تونن لعان کنن؟ خب معلومه که نه! لعان یک حکم خیلی سنگینه و شرایط خاص خودش رو داره که توی کتاب به تفصیل توضیح داده شده. بعضی از این شرایط مهم رو اینجا با هم مرور کنیم:

• عقل و بلوغ و اختیار: هم زن و هم مرد باید عاقل، بالغ و با اختیار کامل باشن تا لعانشون صحیح باشه. دیوانه یا بچه نمی تونن لعان کنن.
• نبودن شبهه در نسب: توی مورد نفی ولد، نباید هیچ شبهه ای توی نسب بچه وجود داشته باشه. مثلاً اگه مدت هاست که از هم دور بودن و هیچ جوره امکان رابطه نبوده، ممکنه نیازی به لعان نباشه و خود به خود نسب قطع بشه.
• حضور حاکم شرع (قاضی): لعان یک تشریفات قانونی داره و حتماً باید جلوی قاضی یا حاکم شرع انجام بشه. یعنی خود زن و شوهر نمی تونن همین جوری بین خودشون لعان کنن.
• ترتیب سوگندها: سوگندها باید با ترتیب خاصی انجام بشن؛ اول مرد پنج بار و بعد زن پنج بار. اگه ترتیب رو رعایت نکنن، لعان باطل میشه.
• زبان عربی فصیح: سوگندها باید به زبان عربی فصیح و با الفاظ خاصی ادا بشن که توی فقه اومده.
• موقعیت لعان: لعان فقط برای تهمت زنا یا نفی ولد به همسر دائمی اتفاق می افته، نه مثلاً همسر موقت.

این شرایط نشون میدن که لعان چقدر یک حکم حساس و دقیق هست و برای همین هم هست که خیلی کم پیش میاد که توی جامعه امروزی ما بهش بر بخوریم.

کیفیت اجرای لعان: چطور انجام میشه؟

اجرای لعان خودش یک سناریوی خاص و دقیقه. فرض کنید مردی به همسرش تهمت زنا زده و هیچ شاهدی هم نداره. قاضی بهش میگه بیا لعان کن. مرد باید چهار بار این جمله رو بگه: «أُشهِدُ بِاللَّهِ أَنِّي لَمِنَ الصَّادِقِينَ فِي قَوْلِي عَلَيْهَا» (خدا را گواه می گیرم که در آنچه به او نسبت می دهم، از راستگویانم). بعد بار پنجم باید بگه: «عَلَيَّ لَعْنَةُ اللَّهِ إِنْ كُنْتُ مِنَ الْكَاذِبِينَ» (لعنت خدا بر من باد اگر از دروغگویان باشم). حالا نوبت زنه. اگه زن بخواد خودش رو تبرئه کنه، باید چهار بار بگه: «أُشهِدُ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكَاذِبِينَ فِي قَوْلِهِ عَلَيَّ» (خدا را گواه می گیرم که او در آنچه به من نسبت می دهد، از دروغگویان است). بعد بار پنجم باید بگه: «عَلَيَّ غَضَبُ اللَّهِ إِنْ كُنْتُ مِنَ الصَّادِقِينَ» (غضب خدا بر من باد اگر او از راستگویان باشد). یعنی یک جورایی همدیگه رو نفرین می کنن و خودشون رو در معرض لعنت و غضب الهی قرار میدن. اینجاست که می فهمیم چرا این حکم این قدر جدیه.

آثار فقهی و حقوقی لعان: تحلیل یافته های اصلی کتاب (بر اساس فصل سوم کتاب)

خب، تا اینجا فهمیدیم لعان چیه و چطور اتفاق میفته. حالا بیاییم سراغ بخش مهم داستان: بعد از اینکه لعان انجام شد، چه اتفاقی میفته؟ کتاب «آثار لعان در فقه و حقوق» به طور مفصل به این آثار می پردازه و اینجا می خوایم مهم ترینش رو با هم بررسی کنیم.

تأثیر بر رابطه زوجیت: دیگه زن و شوهر نیستن؟

اولین و شاید مهم ترین اثری که لعان داره، اینه که رابطه زن و شوهری رو کاملاً بهم میزنه. اما چطور؟

انفساخ نکاح (تفریق ابدی): جدایی برای همیشه

وقتی لعان با شرایطش انجام شد، دیگه نکاح یا همون عقد ازدواج بین زن و شوهر بلافاصله فسخ میشه. یعنی نیازی به طلاق یا اجرای صیغه جدایی نیست، خود به خود و با انجام لعان، این رابطه تموم میشه. این یک جدایی دائم و برگشت ناپذیره. یعنی بعد از لعان، این زن و شوهر دیگه نمی تونن هیچ جوره دوباره با هم ازدواج کنن، حتی اگه پشیمون بشن.

حرمت ابدی میان زوجین: دیگه هیچ وقت نمی تونن با هم ازدواج کنن

اینجا قضیه خیلی جدی تر میشه. بعد از لعان، نه تنها رابطه زناشویی تموم میشه، بلکه یک «حرمت ابدی» هم بین اون ها به وجود میاد. این یعنی چی؟ یعنی اون زن و مرد، برای همیشه، برای ابد، دیگه نمی تونن با هم ازدواج کنن. حتی اگه یکی از اون ها از دنیا بره و دیگری بخواد دوباره ازدواج کنه، نمی تونه با همسر سابقش که باهاش لعان کرده، وصلت کنه. این یک حکم خیلی سخته و نشون میده که لعان تا چه اندازه روی زندگی افراد اثر میذاره و مسیر رو کاملاً عوض می کنه.

تأثیر بر نسب و ولادت (نفی ولد): سرنوشت بچه چی میشه؟

یکی دیگه از آثار فوق العاده مهم لعان، به خصوص توی مورد نفی ولد، تاثیرش روی نسب بچه است. این قضیه واقعاً پیچیده و حساسه و کتاب هم خیلی دقیق بهش پرداخته.

قطع رابطه نسبی بین فرزند و پدری که لعان کرده: دیگه باباش نیست؟

اگه لعان برای نفی ولد انجام شده باشه، یعنی مرد گفته باشه این بچه مال من نیست، بعد از اجرای لعان، رابطه پدر و فرزندی بین اون مرد و اون بچه به طور قانونی و شرعی از بین میره. این یعنی اون بچه دیگه از نظر قانونی فرزند اون پدر محسوب نمیشه. این قطع نسب فقط یک اسم نیست، کلی پیامد حقوقی داره: مثلاً دیگه پدر وظیفه نداره نفقه بچه رو بده، بچه از اون پدر ارث نمی بره، و برعکس. واقعاً باید بگم این بخش از آثار لعان خیلی عمیق و دردناکه.

عدم تأثیر بر رابطه نسبی فرزند با مادر: بازم مامانشه

این نکته خیلی مهمه که کتاب روش تأکید کرده: با اینکه رابطه بچه با پدر قطع میشه، اما رابطه اش با مادرش هیچ تغییری نمی کنه. یعنی بچه همچنان فرزند قانونی و شرعی مادرشه. این باعث میشه که احکامی مثل محرمیت با خویشاوندان مادری، ارث بردن از مادر و خاندان مادری، و حق و حقوق مادر نسبت به فرزند پابرجا بمونه. این یک نکته دلگرم کننده است توی این ماجرای سخت.

پیامدهای این قطع نسب در احکام مربوط به محرمیت، ولایت و …

قطع شدن نسب بین پدر و فرزند، فقط مربوط به ارث و نفقه نیست. کلی پیامد دیگه هم داره:

• محرمیت: بچه دیگه محرم پدر و خویشاوندان پدری (مثل عموها و عمه ها) محسوب نمیشه.
• ولایت: پدر دیگه ولایتی بر این فرزند نداره.
• قصاص و دیه: اگه خدای نکرده اتفاقی بیفته، احکام قصاص و دیه بین پدر و فرزند قطع شده نسب، متفاوت میشه.

این ها همه نشون میدن که لعان یک حرکت کوچیک نیست، بلکه کل زندگی افراد رو تحت تاثیر قرار میده.

تأثیر بر توارث: دیگه از هم ارث نمی برن؟

بحث ارث و میراث هم که همیشه توی فقه و حقوق یکی از مهم ترین مباحثه. لعان روی این هم اثر میذاره.

قطع رابطه توارث بین زوجین: زن و شوهر از هم ارث نمی برن

همون طور که گفتیم، لعان باعث انفساخ نکاح میشه. خب طبیعیه که وقتی رابطه زناشویی از بین رفت، حق ارث بردن زن و شوهر از همدیگه هم منتفی میشه. یعنی اگه بعد از لعان یکی از اون ها فوت کنه، دیگری ازش ارث نمی بره. خیلی منطقیه دیگه، وقتی زن و شوهر نیستن، چرا باید ارث ببرن؟

قطع رابطه توارث بین فرزند و پدری که لعان کرده: بچه از پدر ارث نمی بره

این هم نتیجه مستقیم نفی ولد توی لعان هست. اگه نسب پدر و فرزند قطع شده باشه، خب دیگه فرزند از اون پدر ارث نمی بره و پدر هم از اون فرزند ارث نمی بره. این از مهم ترین و گاهی اوقات، تلخ ترین پیامدهای لعانه.

تأثیر بر ارث فرزند از مادر و سایر خویشاوندان

اما یک خبر خوب (یا شاید بهتر بگیم، یک خبر منطقی) اینه که ارث بردن فرزند از مادرش هیچ مشکلی نداره. همون طور که نسبش با مادر قطع نشده، حق ارث بردنش از مادر و خویشاوندان مادری هم سر جاشه. یعنی اگه مادر یا دایی و خاله و مادربزرگ مادری از دنیا برن، این فرزند از اون ها ارث می بره. این نکته نشون میده که فقه اسلامی سعی کرده تا جایی که میشه، حقوق افراد رو حفظ کنه.

سقوط حد قذف: مجازات تهمت زدن بخشیده میشه

یادتونه گفتیم اگه مردی به زنش تهمت زنا بزنه و شاهد نداشته باشه، باید حد قذف بخوره (یعنی 80 ضربه شلاق)؟ خب، یکی از آثار لعان اینه که اگه مرد موفق به لعان بشه، دیگه حد قذف ازش ساقط میشه. یعنی دیگه لازم نیست این مجازات رو تحمل کنه. این خودش یکی از انگیزه های مرد برای انجام لعان توی این شرایط خاصه.

دیدگاه مؤلفان در مورد جایگاه لعان در حقوق معاصر ایران: لعان مُتروکه؟

یکی از بخش های خیلی جالب و تحلیلی کتاب اینه که نویسنده ها میان و جایگاه لعان رو توی حقوق امروز ایران بررسی می کنن. خیلی از حقوقدان ها نظرشون اینه که لعان امروز دیگه یک قانون متروک به حساب میاد، یعنی عملاً توی دادگاه ها اجرا نمیشه و بهش رسیدگی نمی کنن. ولی نکته ای که نویسنده ها بهش اشاره می کنن اینه که همین حقوقدان ها کلی صفحات توی کتاب ها و رساله هاشون به لعان اختصاص دادن! این خودش نشون میده که لعان هرچند که شاید توی رویه قضایی امروزی ما کمتر دیده بشه، اما از نظر علمی و فقهی هنوز هم اهمیت خودش رو داره و قابل بررسیه.

توی کتاب اینطور استدلال میشه که بعد از انقلاب اسلامی، با اینکه خیلی از قوانین با فقه اسلامی منطبق شدن، ولی رویکرد مراجع قضایی اغلب این بوده که در مورد سکوت قانون، کمتر به منابع صرفاً فقهی مراجعه کنن. به خاطر همین، خیلی از نهادهای فقهی مثل لعان، ارتداد، نفی ولد و… توی قانون مدنی ما عملاً متروک تلقی می شدن و دادگاه ها هم معمولاً چنین دعاوی رو قبول نمی کردن. اما این به معنی باطل شدن یا بی اعتبار بودن لعان نیست، بلکه بیشتر به خاطر شرایط اجتماعی و رویه قضایی کمتر مورد استفاده قرار می گیره. نویسنده ها تلاش کردن تا همین تناقض رو روشن کنن و بگن که هرچند لعان به ندرت اجرا میشه، اما دونستن احکامش برای فهم کامل فقه و حقوق ضروریه.

خیلی جالبه که بدونیم نویسندگان کتاب، با وجود اینکه می دونن لعان امروزه توی دادگاه ها کمتر کاربرد داره و حتی خیلی ها معتقدن متروکه، باز هم تاکید دارن که دونستن ابعاد فقهی و حقوقی اون برای یک حقوقدان یا فقیه، ضروری و مهمه.

مباحث تکمیلی و استثنائات لعان (بر اساس محتوای کتاب)

لعان یک موضوع ساده نیست و همیشه کلی جزئیات و استثناء هم داره که دونستنشون مهمه. کتاب هم به این مباحث تکمیلی پرداخته.

تأثیر رجوع از لعان: اگه پشیمون بشن چی؟

فرض کنیم لعان انجام شده و همه پیامدهاش هم اعمال شده. حالا اگه بعداً یکی از طرفین پشیمون بشه، می تونه از لعانش رجوع کنه؟

کتاب توضیح میده که «رجوع از لعان» یک بحث جدیده. این رجوع بیشتر توی مورد نفی ولد و اون هم از طرف پدری که بچه رو نفی کرده، مطرح میشه. اگه پدر بعد از لعان پشیمون بشه و بگه بله، این بچه مال منه و این رجوع با شرایطی انجام بشه، تنها اثری که میذاره اینه که فقط حق توارث فرزند رو برقرار می کنه. یعنی چی؟ یعنی اون بچه دوباره می تونه از پدرش ارث ببره و پدر هم ازش ارث می بره. اما نکته مهم اینه که بقیه آثار لعان، مثل حرمت ابدی بین زن و شوهر و انفساخ نکاح، سر جاشون باقی می مونن. یعنی با رجوع از لعان، زن و شوهر دوباره زن و شوهر نمیشن و نمی تونن با هم ازدواج کنن. این هم خودش یک پیچیدگی دیگه داره که نشون میده لعان چقدر سخت گیره و پیامدهاش پایدارن.

تأثیر انکار بعد از اقرار در نسب: اگه اول قبول کرد، بعد گفت نه؟

گاهی وقتا ممکنه یک نفر اول به نسب یک فرزند اقرار کنه، یعنی بگه بله، این بچه منه، اما بعداً پشیمون بشه و بخواد اون نسب رو انکار کنه. اصولاً توی فقه و حقوق، «انکار بعد از اقرار» مسموع نیست، یعنی قبول نمیشه. چرا؟ چون اگه قرار باشه هر کسی هر وقت دلش خواست اقرارش رو انکار کنه، دیگه سنگ روی سنگ بند نمیشه و نظم اجتماعی به هم می ریزه. اقرار یک سند محکمه پسند و قویه و اگه با شرایط قانونی انجام شده باشه، قابل انکار نیست.

اما همیشه استثنائات هم هستن. کتاب اشاره می کنه که این قاعده «انکار بعد از اقرار مسموع نیست» یک سری استثناء هم داره. مثلاً اگه انکار به واسطه «علل موجه» یا «اشتباه» صورت گرفته باشه، ممکنه دادگاه اون رو قبول کنه. فرض کنید یک نفر توی شرایطی بوده که تحت فشار اقرار کرده، یا بعداً متوجه شده که اقرارش بر اساس یک اشتباه بزرگ و واقعی بوده. توی این موارد خاص، دادگاه ممکنه به این انکار گوش بده و شرایط رو بررسی کنه. اما این ها موارد خیلی کمی هستن و قاعده اصلی همون «عدم مسموعیت انکار بعد از اقرار» هست.

خلاصه نتایج و پیشنهادات مؤلفان (بر اساس فصل چهارم کتاب)

بالاخره رسیدیم به فصل آخر کتاب که جمع بندی تمام حرف های نویسنده هاست. فائزه باباخانی و سعید خردمندی توی این بخش، مهم ترین یافته هاشون رو خلاصه کردن و جواب سؤال اصلی پژوهششون رو دادن: آثار اجرای لعان در فقه و حقوق چیست؟

نویسنده ها خیلی واضح میگن که با اجرای لعان، چه اتفاقاتی میفته. بریم ببینیم چی میگن:

• نسب قانونی از بین میره: یعنی اگه لعان به خاطر نفی ولد باشه، دیگه اون بچه از نظر قانونی فرزند اون پدر نیست.
• مانع اعمال حد قذف میشه: همون طور که قبلاً گفتیم، با لعان، مجازات حد قذف از شوهری که تهمت زده، ساقط میشه.
• سبب نشر حرمت ابدی میشه: یعنی زن و شوهر برای همیشه به هم حرام میشن و دیگه نمی تونن با هم ازدواج کنن.
• تأثیر بر توارث زوج و زوجه: زن و شوهر دیگه از هم ارث نمی برن.
• فرزند بعد از اجرای لعان از پدر ارث نمی بره: این هم از پیامدهای مهم قطع نسبه.
• پدر از فرزند لعان شده ارث نمی بره: عکس مورد قبلی هم صادقه.
• رابطه نسبی بین فرزند و پدر از بین میره: این اصلی ترین پیامد نفی ولده.
• اما سبب قطع رابطه نسبی مادر و فرزند نمیشه: این همون نکته ای بود که گفتیم؛ رابطه مادر و فرزند برقرار می مونه.
• آثار لعان همیشگیه: نویسنده ها تاکید می کنن که این آثار معمولاً دائمی و غیر قابل بازگشت هستن، به جز یک مورد خاص.
• رجوع از لعان فقط حق توارث فرزند رو برقرار می کنه: این تنها استثنایی هست که یک اثر از آثار لعان (ارث) رو برمی گردونه، ولی بقیه آثار مثل حرمت ابدی سر جای خودشون می مونن.
• انکار بعد از اقرار مسموع نیست: مگر اینکه با دلایل موجه مثل اشتباه ثابت بشه.

یک نکته برجسته و جمع بندی نهایی از دیدگاه فائزه باباخانی و سعید خردمندی اینه که با وجود اینکه لعان توی رویه قضایی امروز ما کمتر دیده میشه و حتی بعضی ها معتقدن متروکه، اما نمی تونیم اهمیت فقهی و حقوقیش رو نادیده بگیریم. این یک نهاد قانونی و شرعیه که در شرایط خاص کاربرد داشته و فهم ابعاد اون برای دانشجویان، وکلا و پژوهشگران خیلی لازمه. کتابشون هم دقیقاً برای پر کردن همین خلأ دانشی نوشته شده.

پیشنهاد یا چشم اندازی که نویسنده ها در آخر کتاب مطرح می کنن، احتمالاً روی اهمیت مطالعه و تحقیق بیشتر در مورد احکام فقهی کمتر کاربردی، برای حفظ و غنای دانش فقهی و حقوقی کشور تأکید می کنه. یک جورایی میگن که نباید این مباحث رو کنار گذاشت، چون ریشه های مهمی توی شرع دارن و ممکنه در آینده یا در شرایط خاص، دوباره مطرح بشن.

معرفی مختصر نویسندگان

کتاب «آثار لعان در فقه و حقوق» حاصل تلاش دو نویسنده محترم، فائزه باباخانی و سعید خردمندی هست. دکتر سعید خردمندی، با تخصص و سابقه علمی خوب در زمینه فقه و حقوق، یکی از چهره های شناخته شده در این حوزه هستن و حضور ایشون به عنوان یکی از نویسندگان، اعتبار علمی زیادی به این اثر بخشیده. فائزه باباخانی هم، با رویکرد پژوهشی و دقیق، به همراه دکتر خردمندی، تونستن یک اثر جامع و کاربردی رو توی یکی از مباحث کمتر پرداخته شده فقه و حقوق خانواده ارائه بدن. این همکاری نشون میده که چقدر به جزئیات و پژوهش عمیق اهمیت دادن تا یک کتاب کامل و قابل استناد توی این زمینه رو برای علاقه مندان و متخصصان آماده کنن.

نتیجه گیری پایانی مقاله

خب، رسیدیم به آخر این بررسی جذاب. کتاب «آثار لعان در فقه و حقوق» نوشته فائزه باباخانی و سعید خردمندی، واقعاً یک منبع باارزش و دقیقه برای هر کسی که می خواد با ابعاد فقهی و حقوقی لعان، این حکم خاص و پیچیده، آشنا بشه. این کتاب نشون میده که چطور یک موضوع به ظاهر «متروک»، می تونه این همه پیچیدگی و پیامدهای عمیق توی زندگی آدم ها داشته باشه.

پژوهش هایی مثل این کتاب، خیلی مهمن چون جاهای خالی دانش ما رو پر می کنن و باعث میشن حتی احکامی که شاید امروزه کمتر توی دادگاه ها اجرا میشن، فراموش نشن و همیشه برای دانشجویان، پژوهشگران و وکلا در دسترس باشن. بالاخره یک حقوقدان واقعی باید با همه ابعاد فقه و حقوق آشنا باشه، نه فقط اونایی که دم دست ترن.

اگه شما هم از اون دسته آدم ها هستید که دوست دارن عمیق بشن و هیچ جنبه ای از فقه و حقوق رو از دست ندن، بهتون پیشنهاد می کنم حتماً این کتاب رو کامل بخونید. باور کنید کلی نکته ریز و درشت و تحلیل های دقیق توی این کتاب هست که اینجا فقط تونستیم گوشه ای از اون ها رو با هم ببینیم. مطالعه کاملش قطعاً دانش شما رو توی این حوزه خیلی بالاتر می بره.