در صورت فوت زن شوهر ارث میبرد

وقتی همسری از دست می رود، کنار غم و اندوهی که وجود آدم را می گیرد، مسائل حقوقی و مالی هم مطرح می شوند که شاید فکر کردن به آن ها در آن لحظات سخت باشد، اما اهمیت زیادی دارند. یکی از این مسائل مهم، بحث ارث و سهم الارث شوهر از همسر فوت شده اش است. بله، در قانون ایران، شوهر از اموال همسر فوت شده اش ارث می برد، اما میزان و شرایطش کمی پیچیده است و به چند عامل کلیدی بستگی دارد، مثلاً اینکه آیا زن فرزند داشته یا نه. خب، شاید براتون سوال باشه که دقیقاً چقدر و تحت چه شرایطی؟ بیاید این موضوع رو با هم بررسی کنیم.

خب، اصلاً کی و چطوری شوهر از همسرش ارث می بره؟

اول از همه باید یه نکته مهم رو بدونیم. طبق قانون مدنی ما، برای اینکه شوهر بتونه از همسرش ارث ببره، یه سری شرط و شروط لازم داریم که مثل ستون های یه خونه می مونن؛ اگه نباشن، کل ماجرا می ریزه. در واقع، این شرایط اساس و پایه حق ارث بری شما از همسرتون رو تشکیل میدن و بدون اون ها، ادعای ارث بری از نظر قانونی معنایی نداره.

رابطه زناشویی دائمی، حرف اول رو می زنه

ببینید، اصل و اساس ارث بردن زن و شوهر از هم، به عقد دائم برمی گرده. یعنی چی؟ یعنی اگه خدای نکرده همسرتون فوت کنه، ولی شما در دوران عقد موقت (صیغه) باشید، از همدیگه ارث نمی برید. این یه قاعده خیلی مهمه که باید حواستون بهش باشه. حتی اگه توی همون عقد موقت هم شرط کنید که ارث ببرید، باز هم از نظر قانون این شرط باطله و اثری نداره و مثل این می مونه که اصلاً چنین شرطی وجود نداشته. پس به قول معروف، شرط اول قدم این است که عقد، دائم باشد.

یه نکته دیگه هم اینکه، هم زن و هم شوهر باید در زمان فوت همدیگه، زنده باشن. یعنی اگه همسرتون فوت کنه، شما باید در قید حیات باشید تا بتونید از اموال ایشون ارث ببرید. این موضوع ممکنه توی نگاه اول ساده به نظر برسه، اما گاهی اوقات در حوادثی که فوت همزمان یا با فاصله زمانی خیلی کم اتفاق میفته، تشخیص این قضیه ممکنه پیچیده بشه و نیاز به بررسی دقیق تر حقوقی داره. اما قاعده کلی اینه که برای ارث بردن، باید عمر به دنیا باشه و وارث، زنده باشه.

این شرایطی که گفتیم، تو ماده 861 و 864 قانون مدنی به وضوح توضیح داده شده. این مواد قانونی، به ما میگن که خویشاوندی سببی (یعنی رابطه زن و شوهری) یکی از دلایل اصلی ارث بریه، اما نه هر خویشاوندی سببی؛ بلکه فقط اونایی که در چارچوب عقد دائم و با شرط حیات در زمان فوت هستن.

سهمی که قانون مشخص کرده (فرض)

قانون مدنی ما، یه سهم مشخصی برای شوهر تعیین کرده که بهش میگن فرض. این فرض، یعنی یه سهمیه ثابت و غیرقابل تغییر که قانون برای شما تعیین کرده و هیچ کس نمیتونه اون رو کم یا زیاد کنه. میزان این سهم، همونطور که قبل تر هم اشاره کردم، بستگی به این داره که همسرتون فرزند داشته باشه یا نه.

اینجا می خوایم وارد جزئیات بیشتری بشیم و ببینیم قانون برای هر حالت چه حکمی داره. پس آماده باشید که با اعداد و ارقام قانونی آشنا بشیم. این فرض ها توی ماده 913 قانون مدنی توضیح داده شده و اگه می خواید ته و توی قضیه رو دربیارید، می تونید به این ماده مراجعه کنید.

این سهم فرض، در واقع به این معناست که سهم شما اول از همه از اموال همسرتون کنار گذاشته میشه و بعد از اون، بقیه اموال بین بقیه وراث (اگه وجود داشته باشن) تقسیم میشه. اینجوری نیست که اول همه با هم تقسیم کنن و بعد شما سهمتون رو بگیرید؛ نه، سهم شما مثل یه سهمیه VIP هست که زودتر از بقیه تعیین و جدا میشه.

جزئیات سهم الارث شوهر از زن در حالات مختلف

اینجاست که قضیه یه ذره پیچیده می شه، چون سهم شوهر دقیقاً به وضعیت خونواده و وجود یا عدم وجود فرزند بستگی داره. قانون ما برای هرکدوم از این حالت ها، یه حکم مشخصی داره که باید باهاش آشنا بشیم. بیایید سناریوهای مختلف رو با هم مرور کنیم تا همه چیز براتون شفاف بشه و دیگه جای هیچ ابهامی نمونه.

اگه زن فوت شده فرزند داشته باشه، سهم شوهر چقدره؟

اگه خدای نکرده همسرتون فوت کنه و فرزند (چه از خود شما باشه، چه از ازدواج قبلیش) داشته باشه، سهم شما (شوهر) یک چهارم (ربع) از کل اموال همسرتون هست. این فرزند توی قانون ارث، فقط شامل فرزندان مستقیم و بیولوژیک نیست، بلکه نوه ها (اولادِ اولاد) و حتی فرزندان همسرتون از ازدواج های قبلی رو هم در بر می گیره. یعنی اگه زن، یه بچه از ازدواج قبلیش هم داشته باشه، باز هم سهم شما همون یک چهارم باقی می مونه و فرقی نمی کنه که اون فرزند با شما رابطه خونی داشته باشه یا نه، همین که فرزند همسرتون باشه کافیه.

بعد از اینکه سهم شما از ترکه (مجموع اموال باقی مانده از متوفی) کنار گذاشته شد، بقیه اموال بین بقیه ورثه تقسیم می شه. این بقیه ورثه معمولاً شامل فرزندان، پدر و مادر متوفی هستن. برای اینکه این بخش رو بهتر بفهمید، یه مثال می زنیم:

مثال: فرض کنید یه زن فوت کرده و از خودش یک میلیارد تومان دارایی (ملک، پول نقد، ماشین و…) به جا گذاشته. ایشون یک شوهر، یک فرزند پسر و یک فرزند دختر، و پدر و مادر در قید حیات داره.

• اول یک چهارم ترکه به شوهر می رسه. یعنی ۲۵۰ میلیون تومان.
• بعد از اون، اگه پدر و مادر زن در قید حیات باشن، هر کدوم یک ششم از کل ترکه رو می برن. یعنی هرکدام تقریباً ۱۶۶ میلیون و ۶۶۶ هزار تومان (۱/۶ از ۱ میلیارد تومان).
• چیزی که می مونه (در این مثال حدود ۴۱۶ میلیون و ۶۶۶ هزار تومان)، بین فرزندان تقسیم می شه، با این قاعده که سهم پسر دو برابر سهم دختره.

اینجوری میشه که با وجود فرزند، سهم شما کمتر میشه. دلیلش هم اینه که قانون گذار حق فرزندان رو مقدم می دونه و سهم شما رو تعدیل می کنه تا اون ها هم از اموال مادرشون بی بهره نمونن.

اگه زن فوت شده فرزند نداشته باشه، سهم شوهر چقدره؟

حالا اگه خدای نکرده همسرتون فوت کنه و هیچ فرزندی (حتی نوه یا فرزند از ازدواج قبلی) نداشته باشه، خبر خوب برای شما (از لحاظ قانونی البته) اینه که سهم الارث شما بیشتر می شه و به یک دوم (نصف) کل اموال همسرتون می رسه. این حالت وقتیه که متوفی، اولادِ بلافصل یا اولادِ اولاد (یعنی نوه و نوهِ نوه) نداشته باشه.

بعد از اینکه این نصف سهم شما کنار گذاشته شد، باقی مانده اموال بین سایر وراث زن تقسیم می شه. اینجا اولویت با پدر و مادر زن هست، اگه در قید حیات باشن. اگه اونا هم نباشن، نوبت به طبقات بعدی وراث می رسه. طبقات بعدی شامل خواهر و برادر، پدربزرگ و مادربزرگ و سپس عمو، دایی، عمه و خاله و فرزندان اون ها میشه که به ترتیب ارث میبرن.

برای روشن تر شدن این حالت هم یه مثال می زنیم:

مثال: فرض کنید یه زن فوت کرده و یک میلیارد تومان دارایی از خودش به جا گذاشته. ایشون یک شوهر و پدر و مادر در قید حیات داره، اما فرزندی نداره.

• اول یک دوم ترکه به شوهر می رسه. یعنی ۵۰۰ میلیون تومان.
• بعد از اون، از باقی مانده ترکه (یعنی ۵۰۰ میلیون تومان)، یک سوم به مادر و دوسوم به پدر تعلق می گیره. یعنی مادر تقریباً ۱۶۶ میلیون و ۶۶۶ هزار تومان و پدر تقریباً ۳۳۳ میلیون و ۳۳۳ هزار تومان.

اینجوری میشه که اگه فرزند نباشه، سهم شما به نصف اموال همسرتون می رسه. این یه تفاوت اساسی با حالت قبل داره و نشون میده که قانون چقدر روی وجود فرزند تاکید داره.

خیلی ها فکر می کنند اگه زن و شوهر فرزند نداشته باشند، همه ارث به همسر زنده می رسه، اما این تصور همیشه درست نیست و وجود پدر و مادر یا سایر وراث نسبی می تواند سهم را تغییر دهد.

وقتی که شوهر، تنها وارث زن می شه

آیا ممکنه شوهر تنها کسی باشه که از زن فوت شده ارث می بره و همه ترکه بهش برسه؟ بله، این اتفاق ممکنه بیفته، اما شرایط خاص خودش رو داره و خیلی هم شایع نیست. اینجوریه که اگه زن فوت کنه و هیچ وارث نسبی (یعنی هیچ کس از پدر، مادر، فرزند، نوه، خواهر، برادر، عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندانشون) در هیچ کدوم از طبقات ارث نداشته باشه، اون وقت تمام اموال و دارایی های زن، به شما (شوهر) می رسه.

یعنی همه خویشاوندان خونی زن باید از بین رفته باشن یا اصلاً وجود نداشته باشن تا این اتفاق بیفته. اینجا دیگه هیچ کس دیگه توی تقسیم ارث شریک شما نیست و به قول معروف، شما همه چیز رو به ارث می برید. این حالت فقط در صورت عدم وجود هر گونه وارث نسبی تا طبقه سوم ارث (که شامل همه خویشاوندان خونی نزدیک و دور می شه) رخ میده.

برای اینکه بفهمید منظور از هیچ وارث نسبی چیه، باید با طبقات سه گانه ارث آشنا باشید. قانون مدنی، وراث نسبی رو به سه طبقه تقسیم کرده:

1. طبقه اول: شامل پدر، مادر و فرزندان (و نوادگان) متوفی.
2. طبقه دوم: شامل پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر و برادر (و فرزندانشون) متوفی.
3. طبقه سوم: شامل عمو، عمه، دایی، خاله (و فرزندانشون) متوفی.

اگه خدای نکرده، در زمان فوت همسرتون، هیچ کس از این طبقات (حتی یه دایی زاده دور یا یه عموزاده) در قید حیات نباشه، اون وقت تمام ترکه به شما (شوهر) می رسه. این حالت خیلی خاص و نادره، اما از نظر قانونی ممکنه.

اصلاً چه اموالی از زن به شوهر ارث می رسه؟

این هم یه سوال مهم دیگه است که خیلیا رو درگیر می کنه و گاهی سوءتفاهم هایی رو ایجاد می کنه. خوشبختانه، قانون ما این موضوع رو خیلی شفاف کرده و دیگه مثل گذشته ابهامی نداره.

از همه اموال، چه منقول چه غیرمنقول

یکی از تغییرات خوب و مهم در قانون ارث، اینه که دیگه شوهر از همه اموال همسرش، چه اونایی که میشه جابه جا کرد (مثل پول نقد، حساب بانکی، طلا و جواهرات، ماشین، لوازم منزل و…) و چه اونایی که نمیشه جابه جا کرد (مثل خونه، زمین، آپارتمان، مغازه و…) به صورت یکسان ارث می بره. قبلاً داستان برای ارث بردن زن از مرد توی اموال غیرمنقول (زمین و ملک) یه کمی فرق می کرد و سهم زن از عرصه (زمین) داده نمی شد، اما برای ارث بردن شوهر از زن، خوشبختانه چنین محدودیتی نداریم.

پس اگه همسرتون یه خونه بزرگ در شمال شهر داشته باشه، یه ماشین مدل بالا، مقداری طلا و حساب بانکی پر و پیمون، شما از همه اینها به همون نسبت هایی که گفتیم (یک چهارم یا یک دوم) ارث می برید و هیچ فرقی بین نوع اموال نیست. این یعنی قانون نگاه یکسانی به همه دارایی های متوفی داره و شما از تمام دارایی های مادی همسرتون سهم خواهید برد.

سهم شوهر از مهریه پرداخت نشده زن

حتماً می دونید که مهریه، دینی هست که شوهر به گردن زن داره و جزو حقوق مالی زن محسوب میشه. حالا اگه خدای نکرده زن فوت کنه و مهریه اش کامل پرداخت نشده باشه، چی میشه؟ اون مهریه پرداخت نشده، وارد دارایی های زن (ترکه) محسوب می شه. پس چی؟ بله، شما (شوهر) هم به عنوان یکی از وراث، از اون مهریه پرداخت نشده، سهم می برید.

یعنی فرض کنید مهریه زن ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی بوده و شما تا الان فقط ۲۰ سکه رو پرداخت کرده اید. ۸۰ سکه باقی مانده، وارد ترکه زن میشه و به عنوان یک طلب از شما محسوب میشه. اما وقتی ترکه تقسیم میشه، شما هم به نسبت سهم الارث خودتون (یک چهارم یا یک دوم) از اون ۸۰ سکه ارث می برید. به عبارت دیگه، سهم الارث شما از ۸۰ سکه از شما کم میشه و مابقی رو باید به بقیه وراث پرداخت کنید. اینجوری میشه که شما هم از مهریه همسرتون سهم می برید، چون مهریه خودش بخشی از دارایی های همسرتون بوده.

آیا جهیزیه زن هم جزو ارث محسوب میشه؟

اینجا قضیه یه کمی ظریفه و باید با دقت بیشتری بررسی بشه. جهیزیه، معمولاً مال خود زن محسوب می شه، چون در اکثر موارد به عنوان هبه (بخشش) از طرف خانواده زن یا حتی شوهر، به او داده شده. پس اگه قبض و فاکتور خاصی نباشه که نشون بده این وسایل به صورت عاریه (قرض) داده شده یا مال مرد بوده، اصلاً جزو دارایی های زن حساب میشه و شما هم به نسبت سهم الارث خودتون ازش ارث می برید.

اما اگه یه سری از وسایل جهیزیه، فاکتور خریدش به اسم شما باشه یا مشخص بشه که اون وسایل رو به همسرتون قرض داده بودید (مثلاً یه فرش گرون قیمت که سندش به نام شما بوده و صرفاً برای استفاده در منزل مشترک به همسر سپرده شده)، اون بخش دیگه جزو ارث حساب نمیشه و مال شماست. پس اینجا لازمه به ریز فاکتورها و نحوه خرید و اهدای جهیزیه دقت کرد. ولی در حالت عادی، جهیزیه متعلق به زن است و در صورت فوت، شوهر از آن ارث می برد.

چه چیزهایی مانع ارث بردن شوهر می شن؟

مثل هر قانون دیگه ای، اینجا هم استثنائاتی وجود داره. یعنی یه سری اتفاقات ممکنه بیفته که باعث بشه شما (شوهر) از همسرتون ارث نبرید، حتی اگه شرایط ارث بری اولیه رو داشته باشید. این موارد رو بهشون میگن موانع ارث و قانون گذار برای جلوگیری از سوءاستفاده یا برقراری عدالت، اون ها رو پیش بینی کرده.

1. قتل عمد همسر توسط شوهر: این کاملاً منطقیه و نیازی به توضیح زیادی نداره. طبق ماده ۸۸۰ قانون مدنی، اگه خدای نکرده شوهر، عمداً همسرش رو به قتل برسونه، ازش ارث نمی بره. این شامل قتل با مباشرت (یعنی خودتون مستقیماً دست به این کار بزنید) یا به تسبیب (یعنی با فراهم کردن مقدمات قتل، باعث مرگ بشید) می شه. کسی که چنین جرمی مرتکب بشه، به عنوان مجازات، از ارث محروم میشه.
2. کافر بودن شوهر: توی قانون ارث ما، اگه همسر مسلمان باشه و شوهر کافر، اون وقت شوهر از زن ارث نمی بره. اما اگه شوهر مسلمان باشه و زن کافر (یعنی دینشون با هم فرق کنه)، شوهر می تونه ازش ارث ببره. این قاعده حجب از ارث نامیده میشه و از اصول فقهی اسلام نشأت می گیره.
3. لعان بین زوجین: لعان یه اصطلاح حقوقی و فقهی خاصه که توی موارد نادری اتفاق می افته. این عمل زمانی انجام میشه که زن و شوهر همدیگه رو به زنا متهم می کنن و طبق تشریفات خاص شرعی و قانونی، سوگندهایی رو ادا می کنن. بعد از لعان، زن و شوهر دیگه از هم ارث نمی برن و رابطه توارث بینشون قطع میشه. این مورد هم توی ماده 882 قانون مدنی پیش بینی شده.
4. طلاق و تأثیرش روی ارث: وضعیت طلاق روی ارث بری شما از همسرتون تأثیر مستقیم داره.
   • طلاق رجعی در زمان عده: اگه شما و همسرتون طلاق رجعی گرفته باشید (یعنی نوعی از طلاق که مرد در دوران عده می تونه به زن رجوع کنه و زندگی مشترک رو از سر بگیره) و زن در همون دوران عده فوت کنه، شما ازش ارث می برید. دلیلش هم اینه که در طول عده رجعی، رابطه زوجیت از نظر قانونی هنوز به طور کامل قطع نشده و آثار حقوقی ازدواج مثل ارث بری همچنان پابرجاست.
   • طلاق بائن یا بعد از عده رجعی: اما اگه طلاق از نوع بائن باشه (یعنی دیگه امکان رجوع نیست، مثل طلاق خلع و مبارات که زن در ازای بخشیدن مالی، طلاق می گیره) یا اینکه بعد از طلاق رجعی، مدت عده تموم شده باشه و زن فوت کنه، دیگه شما ازش ارث نمی برید. توی این حالت ها، رابطه زناشویی به طور کامل تموم شده و حقوق ارث بری هم از بین می ره. پس حواستون به نوع طلاق و زمان فوت باشه.
   • طلاق در حال بیماری: یه استثنای جالب دیگه هم هست که تو ماده 944 و 945 قانون مدنی اومده. اگه مردی توی دوران بیماری، همسرش رو طلاق بده و بعد از طلاق (قبل از اینکه یک سال بگذره) و به دلیل همون بیماری فوت کنه، زن از مرد ارث می بره، به شرط اینکه زن در این مدت دوباره ازدواج نکرده باشه. (نکته مهم اینه که این حکم مربوط به ارث بردن زن از مرد است. برای ارث بردن مرد از زن، در صورتی که زن بیمار باشه و مرد رو طلاق بده و خودش به دلیل اون بیماری فوت کنه، این حکم اعمال نمیشه. یعنی قانون اینجا برای حمایت از زن در شرایط خاص بیماری مرد، استثنا قائل شده ولی برعکسش صادق نیست.) این رو برای شفافیت گفتم تا اشتباهی پیش نیاد و بدونیم این بند فقط برای ارث بردن زن از مرد مریض هست.

بعد از فوت همسر، باید چیکار کرد؟ مراحل عملی تقسیم ارث

بعد از اینکه خدای نکرده همسرتون فوت می کنه و شما با غم و اندوه این اتفاق روبرو می شید، یه سری کارهای قانونی هست که باید انجام بدید تا مسائل ارث حل و فصل بشه. این مراحل رو بهش می گن انحصار وراثت و تقسیم ترکه و باید با دقت و حوصله انجام بشن تا بعدها مشکلی پیش نیاد.

گرفتن گواهی انحصار وراثت، قدم اول

اولین و مهمترین کاری که باید بکنید، گرفتن گواهی انحصار وراثت هست. این گواهی در واقع یه سند قانونیه که دادگاه یا شورای حل اختلاف صادر می کنه و توش مشخص می شه که متوفی چه کسانی رو به عنوان وارث داره و نسبت هر کدوم با متوفی چیه. بدون این گواهی، هیچ کس نمیتونه رسماً ادعای ارث کنه و هیچ مالی رو منتقل کنه.

برای این کار به یه سری مدارک نیاز دارید که باید جمع آوری کنید:

• گواهی فوت همسرتون که از اداره ثبت احوال گرفته میشه.
• اصل شناسنامه و کارت ملی همسرتون و شما و سایر وراث.
• سند ازدواج (عقدنامه) که نشون دهنده رابطه زوجیت دائم شماست.
• آخرین اقامتگاه متوفی که در گواهی فوت درج شده.
• استشهادیه که توسط چند نفر (معمولاً حداقل ۳ نفر) امضا شده باشه و خویشاوندی وراث رو تأیید کنه. این استشهادیه باید در دفتر اسناد رسمی گواهی امضا بشه.
• فهرست اموال متوفی (هرچند که در مرحله اول دقیق نباشه) برای تشکیل پرونده.

بعد از جمع آوری این مدارک، باید به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت همسرتون مراجعه کنید و درخواست صدور گواهی انحصار وراثت رو بدید. بسته به اینکه ورثه چه کسانی باشن و ترکه چقدر باشه (ارث کم یا زیاد)، این مراحل ممکنه کمی زمان بر باشه و به دو صورت محدود یا نامحدود صادر بشه که هرکدوم روند خودشون رو دارن.

تعیین و ارزیابی اموال (ترکه) و بعد هم تقسیم

بعد از اینکه گواهی انحصار وراثت صادر شد و تکلیف وراث مشخص شد، تازه نوبت به مشخص کردن دقیق دارایی ها و بدهی های همسرتون می رسه. این کار رو بهش میگن تصفیه ترکه. یعنی چی؟ یعنی اول باید تمام بدهی های همسرتون (مثل وام های بانکی، مهریه پرداخت نشده، قرض هایی که از دیگران داشته، و حتی هزینه های کفن و دفن) از اموالش پرداخت بشه.

بعد اگه وصیت نامه ای داشته باشه، تا یک سوم از اموالش طبق اون وصیت نامه عمل میشه. (بیش از یک سوم نیاز به تأیید وراث داره). تازه بعد از این مراحل، چیزی که باقی می مونه، همون ترکه خالص هست که باید بین وراث، از جمله شما، طبق سهم الارثی که قانون تعیین کرده، تقسیم بشه.

اینجا ممکنه نیاز باشه کارشناس رسمی دادگستری بیاد و اموال (خصوصاً اموال غیرمنقول مثل خونه یا زمین) رو ارزش گذاری کنه تا بشه سهم هر کس رو دقیقاً و بر مبنای قیمت روز محاسبه کرد. این مرحله می تونه یه مقدار زمان بر باشه، اما برای تقسیم عادلانه و جلوگیری از اختلافات بعدی، ضروریه.

یادتون باشه که این فرآیندها پیچیدگی های حقوقی زیادی دارن و بهتره حتماً از مشاوره و کمک یک وکیل متخصص در امور ارث استفاده کنید تا خدای نکرده حقی از شما یا سایر وراث ضایع نشه.

یه سری سوالات مهم که شاید براتون پیش بیاد

توی این مسیر ممکنه سوالات دیگه ای هم برای آدم پیش بیاد که اینجا سعی می کنم به چندتا از مهمترین هاش جواب بدم و ابهامات رو برطرف کنم. این ها همون سوالاتی هستن که بیشتر مردم توی این موقعیت ها از خودشون یا از متخصصین می پرسن.

شاید براتون این سوال پیش بیاد که آیا سهم الارث شوهر از زن متوفی با سهم الارث زن از شوهر متوفی یکسانه؟ خب، باید بگم که نه، کاملاً یکسان نیست. در قانون ایران، سهم زن از مرد کمی پیچیده تر و در گذشته محدودتر بوده (مثلاً زن فقط از قیمت اعیان ملک ارث می برد نه از عرصه)، هرچند که با اصلاحات جدید، سهم زن از کل اموال، چه منقول و چه غیرمنقول (هم عرصه و هم اعیان)، تعیین شده است. اما میزان سهم الارث زن (یک هشتم یا یک چهارم) و مرد (یک چهارم یا یک دوم) در شرایط مشابه (وجود یا عدم وجود فرزند) متفاوته. پس اگه مرد فوت کنه، سهم زن یک هشتم (با فرزند) و یک چهارم (بی فرزند) هست که با سهم مرد که گفتیم متفاوت است.

یکی دیگه از سوالاتی که ممکنه پیش بیاد اینه که اگه زن و شوهر هر دو همزمان فوت کنن، وضعیت ارث بری چجوریه؟ این یه مورد خاص و بهش میگن توارث به سبب فوت همزمان یا حالت غرق و هدم و حریق. اگه نتونیم تشخیص بدیم کدومشون زودتر فوت کرده، طبق قانون، هیچ کدوم از دیگری ارث نمی برن. یعنی هر کدوم از وراث خودشون ارث می برن و انگار که از همسرشون ارث نبردن. البته این موضوع بستگی به نوع حادثه هم داره و بعضی وقت ها دادگاه بر اساس شواهد، تاریخ فوت رو تعیین می کنه.

ممکنه بپرسید که آیا شوهر از حقوق بازنشستگی یا بیمه عمر همسرش هم ارث می بره؟ ببینید، حقوق بازنشستگی یا مستمری بیمه عمر، معمولاً جزو ترکه متوفی (اموال عمومی که بین وراث تقسیم میشه) حساب نمی شن. این مبالغ، طبق قوانین خاص خودشون (قوانین مربوط به صندوق بازنشستگی یا شرکت بیمه) به بازماندگان مشخصی (مثلاً فرزندان یا والدین و در مواردی هم به شوهر) پرداخت می شه. یعنی این طور نیست که مثل بقیه اموال زن، به نسبت یک چهارم یا یک دوم به شوهر برسه. این پرداخت ها قواعد مخصوص به خودشون رو دارن و باید به مقررات سازمان مربوطه مراجعه کرد.

یه سوال رایج دیگه هم اینه که در صورت فوت زن، سهم شوهر از اموال مشترک چجوری تعیین میشه؟ اگه شما و همسرتون در طول زندگی اموالی رو به صورت مشترک خریده بودید (مثلاً یه خونه که سندش به نام هر دو نفرتون هست)، اینجا قضیه یه کمی فرق می کنه. در واقع، اول باید سهم هر کدوم از شما از اون مال مشترک مشخص بشه. مثلاً اگه خونه ای رو به صورت ۶ دانگ مشترک خریداری کردید و هر کدوم ۳ دانگ دارید، ۳ دانگش مال شماست و ۳ دانگش مال همسرتون. حالا وقتی همسرتون فوت می کنه، اون ۳ دانگ که مال ایشون بوده، وارد ترکه میشه و شما از همون ۳ دانگ، به نسبت سهم الارث خودتون (یک چهارم یا یک دوم) ارث می برید. یعنی از کل خونه ارث نمی برید، بلکه از سهم همسرتون در اون خونه ارث می برید که خودش وارد ترکه شده.

و بالاخره اینکه مدارک لازم برای اثبات ارث بری شوهر چیه؟ مدارک اصلی همونایی هستن که برای گواهی انحصار وراثت گفتیم: گواهی فوت، شناسنامه و کارت ملی متوفی و وراث، عقدنامه دائم، و استشهادیه. این مدارک نشون می دن که شما همسر قانونی متوفی بودید و حق ارث بردن دارید و بدون اون ها، اثبات حق ارث بری خیلی سخت یا حتی غیرممکنه.

جمع بندی و یک نکته مهم!

همونطور که دیدید، بحث ارث بردن شوهر از همسر فوت شده، ریزه کاری ها و ظرافت های خاص خودش رو داره و اینطور نیست که همه چیز ساده و سرراست باشه. میزان سهم شما (یک چهارم یا یک دوم) بستگی به این داره که همسرتون فرزند داشته یا نه و این مهمترین عامله. همچنین، موانع خاصی مثل قتل یا طلاق بائن هم می تونن شما رو از ارث محروم کنن که باید حسابی بهشون دقت کرد.

این مسائل حقوقی، خصوصاً در شرایط دشوار از دست دادن عزیزان، می تونن خیلی پیچیده بشن و تصمیم گیری رو سخت کنن. هیچ کس دوست نداره توی اون شرایط درگیر مسائل اداری و حقوقی بشه، اما متاسفانه زندگی این جور موقعیت ها رو هم داره. بهترین کار اینه که حتماً با یک وکیل متخصص توی امور ارث مشورت کنید. یه وکیل خوب می تونه راهنماییتون کنه، از حقوق شما دفاع کنه و مطمئن بشه که همه مراحل قانونی به درستی و بدون دردسر اضافی انجام می شه. پس اگه توی این موقعیت قرار گرفتید، قبل از هر اقدامی، یه نفس عمیق بکشید و با یه مشاور حقوقی صحبت کنید. این کار بهتون کمک می کنه تا با خیال راحت تر این مراحل رو پشت سر بذارید.