فرق ترک تعقیب و منع تعقیب

ببینید، تو پرونده های کیفری، زیاد پیش میاد که کار به دادگاه و حکم نهایی نرسه. دو تا اصطلاح حقوقی هست که خیلی ها ممکنه اونا رو با هم قاطی کنن: «قرار ترک تعقیب» و «قرار منع تعقیب». راستش، این دو تا با اینکه شبیه به هم به نظر میان، ولی حسابی با هم فرق دارن و هر کدوم داستان خودش رو داره. اگه بخوایم خیلی ساده بگیم، قرار ترک تعقیب یعنی شاکی خودش پشیمون میشه و می گه دیگه پیگیر شکایت نیست، اما قرار منع تعقیب تصمیم دادسراست که می گه اصلاً دلیلی برای ادامه پیگیری پرونده نیست یا جرمی اتفاق نیفتاده. این تفاوت ها خیلی مهم هستن و می تونن سرنوشت پرونده رو عوض کنن.

قرار ترک تعقیب؛ وقتی شاکی خودش کوتاه می آید

فکر کنید یه نفر از دست کسی شاکی میشه و میره شکایت می کنه. حالا بعد از یه مدت، به هر دلیلی، شاکی منصرف میشه و دیگه نمی خواد پرونده رو ادامه بده. اینجا پای «قرار ترک تعقیب» به میون میاد. این قرار یه جورایی نشون دهنده انصراف شاکیه.

ترک تعقیب یعنی چی؟

«قرار ترک تعقیب» یعنی اینکه شاکی خصوصی، خودش تصمیم می گیره دیگه پرونده رو پیگیری نکنه. این تصمیم کاملاً ارادیه و از طرف خود شاکیه، نه از طرف دادسرا یا قاضی. انگار که شاکی می گه: «آقا ما رضایت دادیم، دیگه دنبال این قضیه نیستیم.» یادتون باشه، این قرار فقط در مورد بعضی جرم ها صادر میشه که بهشون می گیم جرایم قابل گذشت. مستند قانونی این موضوع هم ماده 79 قانون آیین دادرسی کیفری ماست که این اجازه رو به شاکی میده.

کی و چطور ترک تعقیب صادر میشه؟

خب، حالا این قرار چه زمانی و تحت چه شرایطی صادر میشه؟

• جرم باید «قابل گذشت» باشه: یعنی چی؟ یعنی از اون جرم هایی باشه که خود قانون اجازه داده با رضایت شاکی، پیگیریش متوقف بشه. مثلاً فحاشی، توهین، ضرب و جرح ساده، اینا جرم های قابل گذشت هستن. ولی سرقت مسلحانه یا قتل، حتی اگه شاکی رضایت بده، پرونده کاملاً بسته نمیشه چون جنبه عمومی داره و جامعه هم از این جرم آسیب دیده.
• شاکی باید درخواست کتبی بده: این طور نیست که شاکی زنگ بزنه بگه من پشیمون شدم! باید یه درخواست رسمی و کتبی به مرجع قضایی بده که می خواد شکایتش رو ترک کنه. تازه، این کار فقط یک بار امکان پذیره. یعنی نمیشه هی امروز ترک تعقیب کنی، فردا پشیمون شی، پس فردا دوباره ترک تعقیب کنی!
• قبل از صدور کیفرخواست: این خیلی مهمه. شاکی فقط تا زمانی می تونه درخواست ترک تعقیب بده که دادستان هنوز «کیفرخواست» صادر نکرده. کیفرخواست یعنی مرحله ای که دادستان می گه متهم واقعاً مجرمه و باید محاکمه بشه. اگه کیفرخواست صادر بشه، دیگه کار از کار گذشته.

مرجعی که این قرار رو صادر می کنه، معمولاً دادستان یا بازپرسه. اما اگه پرونده از اول تو دادگاه مطرح شده باشه (که مواردش کمه)، قاضی دادگاه می تونه این کار رو بکنه.

چه اتفاقی میفته بعد از ترک تعقیب؟ (آثار حقوقی)

خب، حالا اگه قرار ترک تعقیب صادر شد، پرونده چه سرنوشتی پیدا می کنه؟

• توقف موقت تحقیقات: پرونده دیگه جلو نمیره و تحقیقات متوقف میشه.
• امکان طرح مجدد شکایت: این یکی از مهم ترین فرق هاست. اگه شاکی بعداً پشیمون شد، می تونه دوباره شکایتش رو مطرح کنه! اما یادتون باشه، این کار فقط یک بار و ظرف مدت یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب ممکنه. یعنی اگه شاکی یک سال و یک روز بعد پشیمون شد، دیگه فایده ای نداره. این موضوع هم تو همون ماده 79 قانون آیین دادرسی کیفری اومده.
• دلالت بر بی گناهی متهم نیست: خیلی ها فکر می کنن ترک تعقیب یعنی متهم بی گناه بوده. نه! این طور نیست. این قرار فقط به خاطر اینکه شاکی دیگه پیگیر نیست صادر شده، نه اینکه اثبات شده متهم جرمی نکرده.
• تاثیر بر سابقه کیفری: خبر خوب اینه که اگه برای کسی قرار ترک تعقیب صادر بشه، این موضوع تو سابقه کیفریش درج نمیشه. پس از این بابت خیالتون راحت باشه.
• وضعیت قرارهای تامین کیفری: اگه قبلاً برای متهم قراری مثل بازداشت موقت یا کفالت صادر شده باشه، با صدور ترک تعقیب، اون قرارها هم معمولاً لغو میشن.

یه نمونه درخواست ترک تعقیب که کارتون رو راه بندازه!

اگه شما شاکی هستید و می خواید درخواست ترک تعقیب بدید، می تونید از یه فرم ساده استفاده کنید. البته حتماً قبلش با یه وکیل مشورت کنید:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب ……….
موضوع: درخواست صدور قرار ترک تعقیب

با سلام و احترام،
بدینوسیله به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی]، شاکی پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده] و شماره بایگانی شعبه [شماره بایگانی شعبه] که در آن آقای/خانم [نام و نام خانوادگی متهم] متهم به ارتکاب جرم [عنوان جرم] می باشد، با عنایت به اینکه جرم مذکور از جرایم قابل گذشت بوده و تا این لحظه نیز کیفرخواست صادر نشده است، مستنداً به ماده 79 قانون آیین دادرسی کیفری، درخواست صدور قرار ترک تعقیب در خصوص پرونده فوق الذکر را دارم.

با تشکر و احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی] [امضا و تاریخ]

این یک قالب کلیه که می تونید با اطلاعات پرونده خودتون پرش کنید. یادتون باشه جزئیات پرونده و شرایط خاص خودتون ممکنه نیاز به فرم دقیق تری داشته باشه.

قرار منع تعقیب؛ وقتی سیستم قضایی میگه کافیه!

حالا بریم سراغ اون یکی قرار مهم، یعنی «قرار منع تعقیب». این قرار دیگه با تصمیم شاکی کاری نداره، بلکه یه تصمیم کاملاً قضاییه که دادسرا بعد از کلی بررسی و تحقیق میگیره.

منع تعقیب به زبان ساده

«قرار منع تعقیب» یعنی چی؟ یعنی اینکه دادسرا (بازپرس یا دادستان)، بعد از اینکه حسابی تحقیق و بررسی کرد، به این نتیجه رسیده که دیگه دلیلی برای ادامه پیگیری کیفری وجود نداره. این ممکنه به خاطر چند تا دلیل باشه: مثلاً اصلاً جرمی اتفاق نیفتاده، یا جرم اتفاق افتاده ولی ربطی به متهم نداره، یا اینکه اصلاً مدرک کافی برای اثبات گناه متهم پیدا نشده.

اینجا، تصمیم با سیستم قضاییه و ربطی به اینکه شاکی چی می خواد، نداره. مستندات قانونی این قرار هم مواد 265 و 266 قانون آیین دادرسی کیفری ماست که مشخص می کنه دادسرا در چه مواردی می تونه این قرار رو صادر کنه.

چه وقت ها منع تعقیب صادر میشه؟ (شرایط)

بازپرس یا دادستان، بعد از اینکه تحقیقات مقدماتی رو انجام دادن، اگه به یکی از این نتیجه ها برسن، قرار منع تعقیب صادر می کنن:

• جرمی اتفاق نیفتاده: مثلاً شاکی ادعا کرده سرقت شده، ولی بعد از بررسی معلوم میشه اصلاً مالی گم نشده یا سرقتی در کار نبوده.
• جرم به متهم مربوط نیست: یعنی جرمی اتفاق افتاده، ولی مدارکی که جمع شده نشون میده اون فردی که ازش شکایت شده، این کار رو نکرده.
• دلایل کافی برای اثبات جرم نیست: ممکنه جرمی اتفاق افتاده باشه و مظنون هم داشته باشه، ولی مدارک و شواهد اونقدر قوی نباشن که بشه باهاشون متهم رو محاکمه کرد. به قول معروف، «دلیل اثباتی کافی نیست».
• کاری که انجام شده، اصلاً جرم نیست: گاهی وقتا یه مشکلی بین دو نفر پیش میاد که ماهیتش حقوقیه، نه کیفری. مثلاً طرف پول شما رو خورده و پس نمیده، این یه دعوای حقوقیه برای گرفتن پول، نه یه جرم کیفری مثل کلاهبرداری.
• فقدان عنصر مادی یا معنوی جرم: یعنی یا کاری که جرم محسوب میشه، انجام نشده (عنصر مادی)، یا اون فرد نیت و قصد ارتکاب جرم رو نداشته (عنصر معنوی).

در واقع، دادسرا وقتی به این نتیجه می رسه که راهی برای اثبات جرم یا ادامه پیگیری قانونی وجود نداره، قرار منع تعقیب رو صادر می کنه تا پرونده رو ببنده.

عواقب و نتیجه های منع تعقیب چیست؟

وقتی قرار منع تعقیب صادر میشه، چه اتفاقاتی میفته؟

• مختومه شدن پرونده: پرونده بسته میشه و دیگه پیگیری کیفری نمیشه.
• دلالت بر عدم مجرمیت متهم: این یکی هم خیلی مهمه. برخلاف ترک تعقیب که فقط انصراف شاکی بود، منع تعقیب نشون میده که یا جرمی اتفاق نیفتاده، یا متهم مرتکب اون نشده، یا دلیلی برای اثباتش نیست. پس یه جورایی معنی عدم مجرمیت رو میده.
• امکان اعتراض شاکی: شاکی حق داره به این قرار اعتراض کنه. مهلت اعتراض معمولاً ۱۰ روز از تاریخ ابلاغه. شاکی باید اعتراضش رو به دادگاه صالح بفرسته و دادگاه بررسی می کنه که آیا دادسرا درست تصمیم گرفته یا نه.
• امکان تعقیب مجدد: پرونده ای که منع تعقیب خورده، تو حالت عادی دیگه باز نمیشه. اما یه استثنا داره: اگه «دلایل جدید و مهمی» کشف بشه که قبلاً وجود نداشته یا مطرح نشده، ممکنه دوباره پرونده به جریان بیفته. منظور از «دلایل جدید» چیزهایی هستن که واقعاً سرنوشت ساز باشن و بشه باهاشون جرم رو اثبات کرد.
• تاثیر بر سابقه کیفری: مثل ترک تعقیب، قرار منع تعقیب هم تو سابقه کیفری متهم درج نمیشه.
• وضعیت قرارهای تامین کیفری: هر قرار تأمینی که قبلاً برای متهم صادر شده باشه (مثل بازداشت یا کفالت)، با صدور قرار منع تعقیب، فوراً لغو میشه.

بالاخره فرق ترک تعقیب و منع تعقیب در چیست؟ (مقایسه جامع)

حالا که هم قرار ترک تعقیب رو شناختیم و هم قرار منع تعقیب رو، وقتشه که این دو تا رو کنار هم بذاریم و تفاوت های اساسی شون رو با هم مرور کنیم تا دیگه هیچ وقت قاطی شون نکنیم. این جدول حسابی کمک می کنه.

ویژگی	قرار ترک تعقیب	قرار منع تعقیب
مبنای صدور	درخواست شاکی خصوصی (ارادی)	تشخیص مرجع قضایی (الزامی)
ماهیت حقوقی	انصراف از ادامه شکایت	عدم امکان تعقیب کیفری (عدم جرمیت/عدم کفایت دلیل)
مرجع صادرکننده	دادستان/قاضی دادگاه	بازپرس/دادستان
زمان صدور	قبل از صدور کیفرخواست	پس از پایان تحقیقات مقدماتی
نوع جرایم	فقط جرایم قابل گذشت	کلیه جرایم (قابل گذشت و غیرقابل گذشت)
امکان اعتراض	معمولاً خیر (مگر موارد خاص)	بله، توسط شاکی ظرف مهلت قانونی (۱۰ روز)
امکان تعقیب مجدد	بله، یک بار و ظرف یک سال با درخواست شاکی	بله، در صورت کشف دلایل جدید و مهم
تاثیر بر سابقه کیفری	ندارد	ندارد
دلالت بر بی گناهی	خیر، صرفاً انصراف از پیگیری است	بله، دال بر عدم مجرمیت متهم است

همونطور که تو جدول دیدیم، این دو قرار کلی فرق دارن. مهم ترینش اینه که ترک تعقیب یه تصمیم شخصیه از طرف شاکی، ولی منع تعقیب یه تصمیم حقوقی و قضایی از طرف دادسراست. ترک تعقیب فقط تو جرم های خاصی صادر میشه، اما منع تعقیب می تونه برای هر جرمی صادر بشه اگه دلایل کافی برای پیگیری نباشه. امکان اعتراض و امکان تعقیب مجدد هم تو هر کدوم با اون یکی فرق داره.

نکات مهم، اشتباهات رایج و آنچه باید بدانید

حالا که تفاوت های اصلی رو فهمیدیم، بد نیست به چند تا سوال رایج و نکته مهم هم اشاره کنیم تا دیدتون کامل تر بشه.

آیا ترک تعقیب همون تبرئه است؟

نه، به هیچ عنوان! تبرئه یعنی دادگاه بعد از بررسی های کامل و دفاعیات متهم، رسماً اعلام کنه که فرد بی گناهه و جرمی مرتکب نشده. اما ترک تعقیب صرفاً یعنی شاکی دیگه نمی خواد پرونده رو ادامه بده. این دو تا از زمین تا آسمون با هم فرق دارن. یادتون باشه، ترک تعقیب هیچ ربطی به اثبات بی گناهی نداره.

آیا منع تعقیب برای جرم های غیرقابل گذشت هم هست؟

بله، منع تعقیب هم تو جرایم قابل گذشت و هم تو جرایم غیرقابل گذشت میتونه صادر بشه. مثلاً اگه یه جرمی مثل قتل اتفاق بیفته و بعد از کلی تحقیق، هیچ مدرکی برای دست داشتن یه متهم خاص پیدا نشه، برای اون متهم منع تعقیب صادر میشه. این برخلاف ترک تعقیبه که فقط برای جرایم قابل گذشت بود.

فرق ترک تعقیب با موقوفی تعقیب چیست؟

اینجا یه قرار دیگه هم هست که ممکنه با منع تعقیب اشتباه گرفته بشه: «موقوفی تعقیب». موقوفی تعقیب وقتی صادر میشه که به دلیل موانع قانونی، دیگه امکان ادامه پیگیری پرونده نیست. مثلاً:

• فوت متهم: وقتی متهم فوت می کنه، دیگه نمیشه اون رو تعقیب کرد.
• گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت: اگه شاکی در جرایم قابل گذشت (بعد از صدور کیفرخواست) رضایت بده.
• مشمول مرور زمان شدن جرم: یعنی از وقوع جرم یا از آخرین اقدام تعقیبی، مدت زمان زیادی گذشته باشه که قانون گفته دیگه نمیشه اون رو پیگیری کرد.
• عفو عمومی: وقتی که یک فرمان عفو عمومی صادر میشه و همه متهمین یک جرم خاص بخشیده میشن.

پس، «موقوفی تعقیب» به خاطر یه مانع قانونیه که جلوی ادامه پرونده رو می گیره، در حالی که «منع تعقیب» به خاطر نبود دلایل کافی یا عدم وقوع جرمه.

اگه شاکی بعد از ترک تعقیب پشیمون شد، چیکار کنه؟

همونطور که قبلاً گفتیم، اگه شاکی بعد از ترک تعقیب پشیمون بشه، می تونه فقط برای یک بار و ظرف مدت یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب، دوباره شکایتش رو مطرح کنه. این یه فرصت دوباره است که قانون به شاکی داده.

متهم بعد از منع تعقیب می تونه غرامت بگیره؟

این یک سوال مهم و پرتکراره. اگه برای کسی قرار منع تعقیب صادر بشه و ثابت بشه که این فرد بی گناه بوده و تو این مدت که پرونده علیهش باز بوده، ضرر و زیانی بهش وارد شده (مثلاً آبروش رفته، یا تو کارش به مشکل خورده)، می تونه از دولت درخواست جبران خسارت کنه. این موضوع تو قانون پیش بینی شده، اما خب شرایط و مراحل خاص خودش رو داره و معمولاً کار پیچیده ایه که نیاز به کمک وکیل داره.

نقش وکیل اینجا چقدر پررنگه؟

چه شاکی باشید و چه متهم، تو هر مرحله ای از پرونده های کیفری، مخصوصاً وقتی پای قرارهایی مثل ترک تعقیب یا منع تعقیب به میون میاد، داشتن یه وکیل خوب و متخصص خیلی کمک کننده است. یه وکیل می تونه:

• شما رو از حقوق و وظایفتون آگاه کنه.
• بهتون کمک کنه بهترین تصمیم رو بگیرید (مثلاً اگه شاکی هستید، آیا ترک تعقیب به نفعتونه یا نه).
• مدارک و شواهد لازم رو برای اعتراض به قرار منع تعقیب جمع آوری و ارائه کنه.
• لایحه های حقوقی رو به درستی تنظیم کنه.
• و به طور کلی، از حقتون به بهترین شکل ممکن دفاع کنه.

به قول معروف، «کار رو دست کاردون بسپارید.» مسائل حقوقی اونقدر پیچیده هستن که بدون کمک متخصص ممکنه دچار اشتباهات جبران ناپذیری بشید.

یادتون باشه، درک درست از مفاهیم حقوقی مثل فرق ترک تعقیب و منع تعقیب، نه تنها به شما کمک می کنه تا از حقتون دفاع کنید، بلکه جلوی خیلی از سوءتفاهم ها و ضررهای احتمالی رو هم می گیره. این اطلاعات مثل یه نقشه راه تو دنیای پیچیده قانون می مونن.

یه جمع بندی دوستانه برای درک بهتر حقوقی شما

خب، تا اینجا حسابی با مفهوم «ترک تعقیب» و «منع تعقیب» آشنا شدیم و فهمیدیم که این دو تا قرار، با اینکه اسمشون شبیه به همه، ولی تو دنیای حقوق کیفری، مثل شب و روز با هم فرق دارن. یاد گرفتیم که ترک تعقیب، تصمیم شاکیه که دیگه نمی خواد پرونده رو ادامه بده، اونم فقط تو جرم های قابل گذشت و قبل از کیفرخواست. اما منع تعقیب، تصمیم دادسراست که میگه اصلاً جرمی اتفاق نیفتاده، یا به متهم ربطی نداره، یا مدرک کافی برای اثباتش نیست.

دیدیم که ترک تعقیب، در صورت پشیمونی شاکی، تا یک سال و یک بار قابل برگشته، ولی منع تعقیب فقط با دلایل جدید و مهم میشه دوباره پیگیریش کرد. مهم تر از همه، فهمیدیم که هیچ کدوم اینها به معنی درج تو سابقه کیفری نیستن، اما منع تعقیب یه جورایی دال بر عدم مجرمیت متهمه، برخلاف ترک تعقیب که صرفاً یه انصرافه.

اینکه بتونید این تفاوت های کلیدی رو درک کنید، بهتون کمک می کنه تا تو مواجهه با پرونده های کیفری، هم شاکی و هم متهم، تصمیم های آگاهانه تری بگیرید و از حقتون بهتر دفاع کنید. در هر صورت، توصیه می کنیم که همیشه برای مسائل حقوقی خاص خودتون، با یک مشاور حقوقی یا وکیل متخصص مشورت کنید. اون ها می تونن با توجه به جزئیات پرونده شما، بهترین راهنمایی رو بهتون ارائه بدن و مطمئن باشید که مسیر درستی رو پیش می گیرید.