مجازات شروع به سرقت

مجازات شروع به سرقت یعنی فردی با نیت دزدی، عملیات مربوط به سرقت را شروع کرده، ولی به خاطر اتفاقی غیر از اراده خودش نتوانسته آن را کامل کند. در این شرایط، حتی اگر مالی ربوده نشده باشد، فرد طبق قانون مجازات اسلامی (ماده ۱۲۲) با مجازات روبرو می شود که بسته به نوع سرقت (حدی یا تعزیری) و شدت جرم اصلی، متفاوت خواهد بود.

خب رفقا، امروز می خوایم بریم سراغ یه موضوع حقوقی که شاید کمتر کسی بهش فکر کرده باشه، اما تو دنیای قانون کلی اهمیت داره: مجازات شروع به سرقت. حتماً شنیدید که میگن فکر کردن به جرم، جرم نیست، اما اگه یه قدم جلوتر بری و برای دزدی دست به کار بشی ولی به هر دلیلی نتونی کارتو تموم کنی، اون وقته که قانون یقه تو می گیره! اینجا می خوایم خیلی خودمونی و ساده ببینیم شروع به سرقت یعنی چی، چه فرقی با یه فکر ساده داره و اگه کسی گیر این موضوع افتاد، قراره چه مجازاتی در انتظارش باشه. پس بزن بریم تا از سیر تا پیاز این ماجرا باخبر بشیم.

اصلا «شروع به جرم» یعنی چی؟ یه نگاه کلی به ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی

ببینید، تو قانون هر عملی که مجرمانه باشه، باید یه جایی توی قانون تعریف شده باشه و براش مجازاتی هم در نظر گرفته شده باشه. اما همیشه که آدم نمی تونه کار بدش رو تا آخر پیش ببره، نه؟ گاهی یه نفر قصد انجام یه جرمی رو داره، مثلاً می خواد سرقت کنه، ولی وسط کار یه اتفاقی میفته که مانع از تموم شدن دزدی میشه. اینجا همون جاییه که پای شروع به جرم میاد وسط.

بر اساس ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، اگه کسی قصد یه جرم مشخصی رو داشته باشه و شروع به انجام دادن کارهای اجرایی اون جرم کنه، اما به خاطر یه عامل خارجی که از اراده خودش نیست (مثلاً پلیس می رسه یا صاحب خونه بیدار میشه) نتونه کارشو تموم کنه، بهش می گن شروع به جرم. حتی اگه کارهایی که کرده، مستقیم به جرم اصلی ربط داشته باشه ولی به خاطر یه سری مشکلات مادی که خودش نمی دونسته (مثلاً فکر می کرده تو گاوصندوق پول هست ولی خالی بوده)، جرم غیرممکن باشه، بازم این حالت شروع به جرم حساب میشه. شروع به سرقت هم یکی از انواع همین شروع به جرم هاست که حسابی پیچیدگی های خاص خودش رو داره.

ارکان اصلی «شروع به جرم»: کی می گیم یه نفر واقعاً شروع به جرم کرده؟

برای اینکه بگیم یه نفر واقعاً شروع به جرم کرده، چند تا چیز مهم باید کنار هم جمع بشه:

• قصد انجام جرم: اول از همه، فرد باید واقعاً نیت انجام یه جرم مشخص رو داشته باشه. مثلاً نیتش سرقت باشه، نه اینکه اتفاقی دستش بخوره و چیزی بیفته.
• شروع به عملیات اجرایی: صرف فکر کردن یا خریدن ابزار جرم کافی نیست. باید وارد فاز عملیاتی بشه، مثلاً برای دزدی، قفل رو باز کنه، از دیوار بالا بره یا در رو بشکنه. این اقدامات باید مستقیماً برای رسیدن به هدف مجرمانه باشه.
• نافرجام ماندن جرم به خاطر عامل خارج از اراده: اینجا دیگه دست خود فرد نیست. مثلاً یهو آژیر خطر به صدا در میاد، یه نفر سر می رسه، یا ابزاری که برای کارش استفاده می کرده از کار میفته. اگه خودش پشیمون بشه و ول کنه، اون دیگه داستانش فرق می کنه که جلوتر بهش می رسیم.

وقتی جرم کامل نمی شه: «عامل خارج از اراده» یعنی چی؟

وقتی صحبت از عامل خارج از اراده میشه، منظورمون هر چیزیه که دست فرد متهم نیست و اجازه نمیده جرم به سرانجام برسه. این عامل می تونه خیلی چیزها باشه، از یه حادثه غیرمنتظره گرفته تا دخالت دیگران. مثلاً:

• دستگیری توسط پلیس: شاید واضح ترین مثال همینه. دزد در حال باز کردن قفل خونه ست که ناگهان پلیس سر می رسه و اونو دستگیر می کنه.
• بیدار شدن صاحب خونه: فردی نیمه شب وارد خونه شده و قصد سرقت داره، اما صاحب خونه با سروصدا بیدار میشه و جلوی اونو می گیره.
• خراب شدن ابزار: دزدی که برای باز کردن گاوصندوق از ابزار خاصی استفاده می کنه، اما وسط کار ابزارش خراب میشه و دیگه نمی تونه ادامه بده.
• غیرممکن بودن ذاتی جرم: گاهی اوقات، فرد فکر می کنه داره جرمی رو انجام میده، اما در واقعیت اون جرم غیرممکنه. مثلاً کسی که می خواد از یه جسد مرده، پول بدزده در حالی که خودش خبر نداره جسد زنده نبوده و از قبل فوت کرده و اون پولی هم نداشته. یا گاوصندوقی که فکر می کنه پر از پوله، در واقع خالیه و اون دزد بیچاره از این موضوع بی خبره. در این حالت هم، چون فرد نیت مجرمانه داشته و شروع به اقدام کرده، اما جرم به دلیل عوامل مادی غیرممکن بوده، بازم شروع به جرم محسوب میشه.

خیلی مهمه که عامل ناکامی جرم، حتماً خارج از اراده خود فرد باشه. اگه خودش پشیمون بشه و کارشو رها کنه، دیگه شروع به جرم محسوب نمیشه و داستانش فرق می کنه.

فرق بین فکر کردن به دزدی، آماده شدن و واقعاً «شروع به سرقت»

بچه ها، این قسمت خیلی مهمه! خیلی ها فکر می کنن همین که یه نفر نیت دزدی کنه یا مثلاً یه انبر قفلی بخره که یه روزی یه جایی قفلی رو باهاش باز کنه، یعنی شروع به جرم کرده. در حالی که اصلاً این جوری نیست. قانون بین این سه مرحله تفاوت قائل میشه:

نیت خالص و اعمال مقدماتی: چرا صرف فکر کردن جرم نیست؟ (ماده ۱۲۳)

تصور کنید تو دلتون یه فکر شیطانی دارید و دلتون می خواد از همسایه کناری تون سرقت کنید. یا حتی برید بازار و یه شاه کلید یا اهرم بخرید. خب، تو این مرحله هنوز هیچ جرمی اتفاق نیفتاده. ماده ۱۲۳ قانون مجازات اسلامی هم دقیقاً همینو میگه: صرف نیت ارتکاب جرم و یا کارهایی که فقط مقدمه جرمه و ارتباط مستقیمی با وقوع جرم نداره، شروع به جرم نیست و مجازاتی هم نداره.

چرا؟ چون ممکنه شما هزار تا فکر شیطانی تو سرتون داشته باشید، اما تا وقتی به عمل تبدیل نشن، قانون نمی تونه شما رو مجازات کنه. یا مثلاً ممکنه یه نفر یه اسلحه بخره، اما هدفش دفاع شخصی باشه، نه اینکه باهاش کسی رو تهدید کنه. اینجا تا وقتی اقدام مستقیم برای جرم صورت نگرفته، نمی تونیم بگیم شروع به جرم کرده. حتی اگه نیت سوئی هم داشته باشه، این نیت صرف، قابل مجازات نیست.

یه مثال ملموس برای درک بهتر تفاوت ها در عمل

بیاین یه مثال بزنیم تا این قضیه برامون شفاف تر بشه:

1. فکر سرقت: یه نفر تو خونه نشسته و فکر می کنه ای کاش می تونستم برم از اون خونه بغلی دزدی کنم، کلی طلای باارزش داره! این فقط یه فکره، نیت مجرد، هیچ مجازاتی نداره.
2. خرید ابزار سرقت: همین آدم میره یه انبردست بزرگ، یه چراغ قوه و یه کوله پشتی می خره تا شاید یه روزی برای سرقت ازشون استفاده کنه. این ها اعمال مقدماتی هستند. هنوز وارد عمل نشده و این کارها مجازاتی نداره (مگر اینکه خرید ابزار خاص خودش جرم باشه، مثلاً خرید اسلحه غیرمجاز).
3. شروع به سرقت: همین آدم تو یه شب تاریک میره سمت خونه بغلی. از دیوار خونه بالا میره، سعی می کنه قفل در رو بشکنه، یا وارد حیاط میشه و میخواد از پنجره وارد بشه. اما در همین حین، صاحب خونه بیدار میشه و داد و فریاد می کنه، یا پلیس سر می رسه. اینجا دیگه وارد مرحله شروع به سرقت شده، چون کارهایی که کرده مستقیماً برای انجام دزدی بوده و فقط یه عامل خارجی مانع از تکمیل سرقت شده. اینجاست که قانون برای او مجازات در نظر می گیره.

اگه پشیمون بشی چی؟ «ترک ارادی جرم» و رهایی از مجازات (ماده ۱۲۴)

تو دنیای حقوق، همیشه همه چیز سیاه و سفید نیست. گاهی اوقات یه نفر ممکنه شروع به جرمی کنه، اما وسط کار وجدانش بیدار بشه، پشیمون بشه و خودش داوطلبانه از ادامه کار منصرف بشه. به این حالت میگن ترک ارادی جرم که توی ماده ۱۲۴ قانون مجازات اسلامی بهش اشاره شده.

معنی «ترک ارادی» و شرایط قانونی اون

«ترک ارادی» یعنی اینکه فردی خودش، از روی میل و اراده خودش، از ادامه انجام جرم دست بکشه و کارشو نصفه رها کنه. اینجا دیگه پای عامل خارجی یا پلیس و این حرفا در میون نیست؛ خودشه و خودش! اگه این اتفاق بیفته، اون فرد برای شروع به اون جرم خاص دیگه تعقیب نمیشه و مجازاتی هم بابتش نمی بینه. این یه فرصت خوبه برای کسایی که یه لحظه تصمیم اشتباهی گرفتن و قبل از اینکه دیر بشه، راه درست رو انتخاب کردن.

برای اینکه ترک ارادی محسوب بشه، چند تا شرط لازمه:

• ارادی باشه: یعنی هیچ زور و اجباری از بیرون نباشه.
• قاطع باشه: یعنی دیگه اصلاً قصد ادامه اون جرم رو نداشته باشه.
• قبل از تکمیل جرم باشه: اگه جرم کامل شده باشه و بعد پشیمون بشه، دیگه ترک ارادی نیست.

مجازات هایی که حتی با ترک ارادی هم پابرجا می مونن!

یه نکته خیلی مهم اینجاست که حتی اگه شما شروع به جرمی رو ترک کنید، اگه همون کارهایی که تا قبل از پشیمونی انجام دادید، خودشون به تنهایی جرم مستقل محسوب بشن، اون وقت برای اون جرم های مستقل مجازات خواهید شد. مثلاً فرض کنید یه نفر برای سرقت وارد یه خونه میشه (که این خودش طبق ماده ۶۹۴ قانون مجازات اسلامی، جرم ورود به عنف محسوب میشه). بعد از اینکه وارد شد، پشیمون میشه و بدون اینکه چیزی برداره، از خونه خارج میشه. خب، این بنده خدا برای شروع به سرقت دیگه مجازات نمیشه، چون ترک ارادی کرده. اما برای ورود به عنف که یک جرم مستقل هست، همچنان باید مجازات بشه. یعنی به عبارتی، قانون می گه: ما پشیمونی تو رو برای اصل دزدی قبول می کنیم، ولی کاری که کردی خودش جرمه و باید تاوانشو بدی.

شروع به سرقت به زبان ساده: چیستی و عناصر تشکیل دهنده (اختصاصی سرقت)

حالا که فهمیدیم شروع به جرم یعنی چی، بیاید دقیق تر ببینیم شروع به سرقت چیه و چه مشخصاتی داره. وقتی صحبت از سرقت میشه، همیشه یه مال و یه نیت بد توی کاره. اما اگه این نیت بد و اون اقدام ها به نتیجه نرسن چی؟

سرقت چی بود اصلا؟ یه یادآوری کوچیک از ماده ۲۶۷ ق.م.ا

طبق ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی، سرقت یعنی ربودن مال متعلق به غیر. یعنی چی؟ یعنی باید یه مالی باشه که مال شما نباشه، بعد شما اون رو یواشکی و بدون اجازه صاحبش بردارید و مال خودتون کنید. پس رکن اصلی سرقت، ربودن یا همون برداشتن مال هست.

چطور شروع به سرقت شکل می گیره؟ ارکان اصلیش رو بشناسیم

حالا همون تعریف شروع به جرم رو بذارید کنار تعریف سرقت، میشه شروع به سرقت. یعنی چی؟ یعنی:

• قصد ربودن مال دیگری: شما تو دلتون قصد دارید مال یکی دیگه رو بدزدید. نیت دزدی از یه شیء خاص رو دارید.
• شروع به عملیات اجرایی ربایش: اینجا دیگه از مرحله فکر و نیت و خرید ابزار رد شدید. دارید عملاً دست به کار میشید که مال رو بدزدید. مثلاً دارید قفل در خونه رو می شکنید، از دیوار بالا می رید، سیم دزدگیر رو قطع می کنید، یا کیف کسی رو می کشید. این اقدامات باید مستقیماً با هدف دزدی باشه.
• ناتمام ماندن ربایش به دلیلی غیر از اراده شما: و مهم ترین قسمت اینه که نتونید مال رو بردارید و دزدی رو تموم کنید. چرا؟ چون یهو پلیس می رسه، یا صاحب خونه بیدار میشه، یا ابزاری که باهاش کار می کردید خراب میشه، یا حتی کیف از دستتون میفته و نمی تونید فرار کنید. اگه خودتون پشیمون بشید و ول کنید، دیگه شروع به سرقت نیست و ترک ارادی جرمه.

تفاوت اصلی با سرقت کامل اینه که تو شروع به سرقت، مال هنوز ربوده نشده یا از حرز (جایی که مال توش نگهداری میشه، مثل خونه، گاوصندوق) خارج نشده. یعنی دزد هنوز به هدف اصلیش که برداشتن و بردن مال هست، نرسیده.

چند تا مثال واقعی و حقوقی از شروع به سرقت در عمل

برای اینکه این موضوع حسابی تو ذهنتون جا بیفته، بیاین چند تا مثال دیگه رو بررسی کنیم:

• مثال ۱: دزدی از خودرو: فرض کنید یه نفر با نیت دزدی، میره سراغ یه ماشین، قفل درش رو باز می کنه و سوار ماشین میشه. اما همین که میخواد ماشین رو روشن کنه، صاحب ماشین از دور می بینه و با داد و فریاد جلوش رو می گیره. اینجا عمل شروع به سرقت خودرو انجام شده، چون فرد قصد ربودن داشته، وارد عملیات اجرایی شده، اما به خاطر عامل خارج از اراده (دیدن صاحب ماشین)، کارش ناتمام مونده.
• مثال ۲: کشیدن کیف: یه نفر تو خیابون به سمت یه عابر میره و سعی می کنه کیفشو از دستش بکشه. کیف پاره میشه و محتویاتش روی زمین می ریزه، اما فرد نمی تونه کیف رو کامل بدزده و فرار کنه. اینجا هم با اینکه مال ربوده نشده، اما چون قصد ربایش و اقدام برای اون صورت گرفته، شروع به سرقت محسوب میشه.
• مثال ۳: گاوصندوق خالی: فردی با تجهیزات کامل وارد بانکی میشه، گاوصندوق رو باز می کنه، اما متوجه میشه که گاوصندوق خالیه و پولی توش نیست! اینجا هم با اینکه مالی ربوده نشده، اما چون فرد قصد داشته و تمام مراحل عملیاتی رو طی کرده، اما به دلیل یه عامل مادی که ازش بی خبر بوده (خالی بودن گاوصندوق)، جرم کامل نشده، باز هم شروع به سرقت اتفاق افتاده.

مجازات های عمومی برای «شروع به جرم» در قانون (ماده ۱۲۲): یه راهنمای جامع

حالا که فهمیدیم شروع به جرم چی هست و چه فرقی با بقیه چیزها داره، بیاید ببینیم اگه یه نفر مرتکب شروع به جرم شد، قانون براش چه مجازاتی در نظر گرفته. این مجازات ها خیلی دقیق تو ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی اومده و بستگی به شدت جرم اصلی داره.

دسته بندی جرایم و مجازات شروع به اون ها

قانون گذار مجازات شروع به جرم رو بر اساس درجه بندی مجازات جرم اصلی تعیین کرده. یعنی هر چقدر جرم اصلی سنگین تر باشه، مجازات شروع به اون هم بیشتره. مجازات ها به سه دسته تقسیم میشن:

1. برای جرایم خیلی سنگین: اگه جرم اصلی مجازاتی مثل اعدام، حبس دائم، یا حبس تعزیری درجه یک تا سه (یعنی مجازات های خیلی سنگین) داشته باشه، مجازات شروع به اون جرم، حبس تعزیری درجه چهار (یعنی بیش از ۵ تا ۱۰ سال حبس) خواهد بود.
2. برای جرایم با مجازات متوسط: اگه جرم اصلی مجازاتی مثل قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار داشته باشه، مجازات شروع به اون جرم، حبس تعزیری درجه پنج (یعنی بیش از ۲ تا ۵ سال حبس) خواهد بود.
3. برای جرایم با مجازات سبک تر: اگه جرم اصلی مجازاتی مثل شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج داشته باشه، مجازات شروع به اون جرم، حبس تعزیری درجه شش (یعنی بیش از ۶ ماه تا ۲ سال حبس)، یا شلاق، یا جزای نقدی درجه شش (که از ۲۰ میلیون تا ۸۰ میلیون ریاله) خواهد بود.

این دسته بندی نشون میده که قانون چقدر به این موضوع جدی نگاه می کنه و حتی نرسیدن به نتیجه نهایی هم نمی تونه مجرم رو از چنگال قانون فراری بده.

جرم هایی که شروع بهشون مجازات نداره (درجات ۶، ۷، ۸) و چرا؟

یه نکته خیلی مهم که باید بدونید اینه که طبق قانون، همه جرم ها شروع به جرم ندارن! در واقع، جرم هایی که مجازات قانونی شون درجات شش، هفت و هشت هست، اگه کسی شروع بهشون کنه و کارش به نتیجه نرسه، مجازات نمیشه. این موضوع از خود تبصره های ماده ۱۲۲ و دسته بندی هایی که بالا گفتیم مشخصه.

چرا این طوریه؟ خب، دلیلش اینه که قانون گذار برای جرایم سبک تر، نمی خواسته بار سنگینی رو روی دوش سیستم قضایی بذاره و از طرفی، احتمالاً فلسفه این بوده که برای این جرایم، تمرکز بر روی تکمیل جرم و آسیب واقعی وارده باشه، نه صرفاً شروع به اون. به عبارتی، برای این دسته از جرایم، قصد و اقدام مقدماتی، به تنهایی به اندازه ای مهم نیستند که بخواهند مجازات مستقل داشته باشند.

حکم شروع به سرقت حدی: وقتی پای «حد» در میونه

تا اینجا در مورد مجازات عمومی شروع به جرم حرف زدیم، اما خب سرقت خودش دو نوع اصلی داره: سرقت حدی و سرقت تعزیری. هر کدوم هم قوانین و مجازات های خودشون رو دارن. اول بریم سراغ سرقت حدی که خیلی جدی تره و مجازاتش توسط شرع تعیین شده.

سرقت حدی یعنی چی و چه شرایطی داره؟ (بررسی ماده ۲۶۸ ق.م.ا با جزئیات)

سرقت حدی همون سرقتیه که شرایط خیلی خاص و سخت گیرانه ای داره و اگه همه اون شرایط با هم جمع بشن، مجازاتش دیگه دست قاضی نیست و به اصطلاح حدّ الهی براش جاری میشه. ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی دقیقاً این شرایط رو مشخص کرده که من مهم ترین هاش رو براتون میگم:

1. مال دزدی باید در حرز باشه (مثلاً داخل گاوصندوق، داخل خونه، داخل ماشین قفل شده).
2. سارق باید حرز رو بشکنه (یعنی با زور یا حیله وارد حرز بشه).
3. خود سارق یا شریکش مال رو از حرز خارج کنه.
4. مال دزدی باید از نظر شرعی حرام باشه و ارزشش به حد نصاب برسه (حد نصاب در زمان نگارش این مقاله، یک چهارم دینار طلاست).
5. سارق باید عاقل و بالغ باشه.
6. نیت دزدی داشته باشه (قصد ربایش).
7. در زمان دزدی مضطر نباشه (یعنی از روی گرسنگی یا فقر شدید مجبور به دزدی نشده باشه).
8. و چند شرط دیگه…

اگه تمام این ۱۶ شرط جمع بشن، تازه میگیم سرقت حدی اتفاق افتاده. حالا فرض کنید کسی برای انجام این نوع سرقت، دست به کار میشه ولی به نتیجه نمیرسه. اینجاست که پای شروع به سرقت حدی میاد وسط.

مجازات شروع به سرقت حدی چیه؟ (تطبیق دقیق با ماده ۱۲۲ و ۲۷۸)

خب، مجازات سرقت حدی خودش چهار مرتبه داره که تو ماده ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی اومده:

• مرتبه اول: قطع چهار انگشت دست راست.
• مرتبه دوم: قطع پای چپ.
• مرتبه سوم: حبس ابد.
• مرتبه چهارم: اعدام.

حالا اگه کسی شروع به سرقت حدی کنه، مجازاتش چیه؟ اینجا دیگه از مجازات های حدی خبری نیست، بلکه با توجه به ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی، مجازات شروع به سرقت حدی به صورت تعزیری تعیین میشه:

• برای شروع به سرقت حدی مرتبه اول و دوم (که مجازات اصلی شون قطع عضو هست)، طبق بند «ب» ماده ۱۲۲، مجازاتش حبس تعزیری درجه پنج (بیش از ۲ تا ۵ سال حبس) خواهد بود.
• برای شروع به سرقت حدی مرتبه سوم و چهارم (که مجازات اصلی شون حبس ابد و اعدام هست)، طبق بند «الف» ماده ۱۲۲، مجازاتش حبس تعزیری درجه چهار (بیش از ۵ تا ۱۰ سال حبس) خواهد بود.

می بینید که اینجا هم قانون خیلی جدیه و حتی اگه دزدی حدی به نتیجه نرسه، باز هم مجازات سنگینی در انتظار شروع کننده هست.

شروع به سرقت تعزیری و داستان «قانون کاهش مجازات های حبس ۱۳۹۹»: یک تحول مهم

حالا بریم سراغ نوع دوم سرقت، یعنی سرقت تعزیری. این نوع سرقت ها، اونایی هستن که شرایط سرقت حدی رو ندارن، ولی باز هم جرم محسوب میشن و مجازاتشون رو قاضی و قانون تعیین می کنه. اما یه اتفاق مهم تو سال ۱۳۹۹ افتاد که حسابی روی مجازات این نوع سرقت ها تاثیر گذاشت: قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری.

انواع سرقت های تعزیری مهم قبل از قانون جدید

قبل از اینکه این قانون جدید بیاد، ما انواع مختلفی از سرقت های تعزیری داشتیم که تو قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) مواد ۶۵۱ تا ۶۶۷ بهشون اشاره شده بود. بعضی از مهم ترین هاشون اینا بودن:

• ماده ۶۵۱: سرقت با پنج شرط (مثل سرقت در شب، از محل مسکونی، با شکستن حرز، توسط چند نفر، و همراه با اسلحه). مجازاتش حبس های طولانی بود.
• ماده ۶۵۲: سرقت مسلحانه و همراه با آزار یا تهدید (مثلاً با چاقو یا اسلحه کسی رو تهدید کنی). این هم مجازات سنگینی داشت.
• ماده ۶۵۳: راهزنی (سرقت در جاده ها و راه ها).
• ماده ۶۵۴: سرقت های گروهی و شبانه.

برای شروع به هر کدوم از این سرقت ها هم، طبق ماده ۱۲۲، مجازات های تعزیری خاصی تعیین شده بود. مثلاً برای شروع به سرقت های ماده ۶۵۱، چون جرم اصلی حبس های طولانی (درجه ۳ یا ۴) داشت، شروع به اون می شد حبس تعزیری درجه ۴ یا ۵.

تحلیل تأثیر قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ بر مجازات سرقت اصلی

خب، تو سال ۱۳۹۹ یه قانون جدید تصویب شد به اسم قانون کاهش مجازات های حبس تعزیری. این قانون یه عالمه تغییرات مهم تو مجازات خیلی از جرم ها ایجاد کرد، از جمله بعضی از سرقت ها. مهم ترین تغییر مربوط به تبصره الحاقی ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۱ همین قانون جدید بود.

این مواد اومدن گفتن که بعضی از سرقت های تعزیری (مثل سرقت های ساده تر که تو مواد ۶۵۶ و ۶۵۷ اشاره شده) اگه شرایط خاصی رو داشته باشن، دیگه مثل قبل مجازات سنگین ندارن و حتی قابل گذشت هم میشن. اون شرایط خاص چی بودن؟

• ارزش مال مسروقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشه.
• متهم سابقه مؤثر کیفری نداشته باشه.

اگه این دو شرط وجود داشته باشن، اون سرقت ها (که قبل از این قانون مجازاتشون درجه ۵ یا ۶ بود)، به مجازات های سبک تری مثل حبس تعزیری درجه شش یا جزای نقدی تبدیل میشن و حتی قابل گذشت هم میشن. این یعنی یه تحول بزرگ تو پرونده های سرقت خرد!

مهمترین چالش: آیا با کاهش مجازات اصلی به درجه ۶، شروع به جرم هم از بین میره؟

حالا اینجا یه سوال حقوقی خیلی مهم پیش میاد: یادتونه گفتیم جرم هایی که مجازات اصلیشون درجه ۶، ۷ یا ۸ هست، شروع به جرم ندارن؟ خب، با قانون جدید، خیلی از سرقت های تعزیری که قبلاً مجازاتشون سنگین تر بود، حالا به خاطر کمتر بودن ارزش مال دزدی (زیر ۲۰ میلیون تومان) و نداشتن سابقه، مجازاتشون به درجه شش کاهش پیدا می کنه. پس آیا این یعنی دیگه شروع به سرقت برای این دسته از سرقت ها هم از بین میره و مجازاتی نداره؟

اینجا نظرات حقوقدان ها و رویه قضایی یکم با هم فرق می کنه. بعضی ها معتقدن بله، اگه مجازات جرم اصلی به درجه شش کاهش پیدا کنه، پس شروع به اون هم دیگه مجازاتی نداره. چون ملاک، مجازات اصلی جرم بعد از اعمال قانون کاهش حبس هست. اما بعضی دیگه می گن نه، ملاک برای تعیین درجه مجازات شروع به جرم، مجازات ابتدایی جرم اصلیه، قبل از هرگونه تخفیف یا تعدیلی. یعنی اگه سرقت اولیه (مثلاً ماده ۶۵۶) در حالت عادی درجه ۵ بوده، شروع به اون همچنان مجازات درجه ۶ رو داره، حتی اگه با اعمال قانون جدید، خود سرقت کاملش به درجه ۶ کاهش پیدا کنه.

این موضوع خیلی بحث برانگیزه و معمولاً تو دادگاه ها قاضی باید با دقت همه جوانب رو بررسی کنه. اما چیزی که واضحه، اینه که هدف قانون گذار از این کاهش مجازات ها، کاهش جمعیت زندان ها و فرصت دادن به مجرمین خرد برای اصلاح بوده.

سناریوهای مختلف برای مجازات شروع به سرقت تعزیری بعد از قانون جدید

برای اینکه بهتر این پیچیدگی رو درک کنید، چند تا سناریو رو بررسی می کنیم:

1. سرقت های تعزیری که هنوز مجازات اصلی شون بالاست: مثلاً سرقت مسلحانه (ماده ۶۵۲) یا راهزنی (ماده ۶۵۳) که مجازات اصلی شون هنوز هم درجه ۳ یا ۴ هست. شروع به این سرقت ها همچنان طبق بند «الف» ماده ۱۲۲، حبس تعزیری درجه ۴ (۵ تا ۱۰ سال) خواهد بود.
2. سرقت های تعزیری که مجازات اصلی شون به درجه ۵ کاهش پیدا کرده: مثلاً سرقت ساده (ماده ۶۵۶) با شرایطی که ارزش مال بیشتر از ۲۰ میلیون تومان باشه. مجازات اصلی این سرقت میشه حبس تعزیری درجه ۵. پس شروع به این سرقت ها طبق بند «پ» ماده ۱۲۲، حبس تعزیری درجه ۶ (۶ ماه تا ۲ سال) یا شلاق یا جزای نقدی درجه ۶ خواهد بود.
3. سرقت های تعزیری که مجازات اصلی شون به درجه ۶ کاهش پیدا کرده (با چالش فوق): این همون سناریوی بحث برانگیزه. اگه ارزش مال زیر ۲۰ میلیون باشه و متهم سابقه نداشته باشه، مجازات سرقت کامل میشه درجه ۶. در اینجا، اگه دادگاه نظر اقلیت رو قبول کنه، ممکنه مجازاتی برای شروع به این سرقت ها در نظر گرفته نشه. اما اگه نظر اکثریت بر این باشه که ملاک مجازات اولیه جرمه، باز هم مجازات شروع به جرم اجرا میشه.

تکلیف شروع به سرقت در مواردی که قانون صراحتاً مجازاتی تعیین نکرده است

گاهی اوقات پیش میاد که یه نفر برای دزدی، یه سری کارها انجام میده، ولی نه سرقت کامل میشه، نه شرایط شروع به جرم به معنی دقیق کلمه براش محقق میشه و نه قانون برای اون نوع خاص از شروع به سرقت، مجازات صریحی تعیین کرده. خب، تو این جور مواقع قانون چی میگه؟

جرم های مستقل: گاهی خود اقدام مقدماتی هم جرمه و مجازات داره

ببینید، تو قانون مجازات اسلامی، بعضی از کارهایی که ممکنه مقدمه یه جرم بزرگ تر باشن، خودشون به تنهایی یک جرم مستقل محسوب میشن و مجازات جداگانه دارن. حتی اگه نیت اصلی شما اون جرم بزرگ تر بوده باشه.

مثلاً همون مثال معروف ورود به عنف: شما به نیت دزدی از یه خونه، از دیوار بالا می رید و وارد حیاط یا حتی داخل خونه میشید. اما به هر دلیلی، مثلاً به خاطر ترس، پشیمونی یا دیدن صاحب خونه، از دزدی منصرف میشید و بدون برداشتن چیزی فرار می کنید. اینجا شما برای شروع به سرقت مجازات نمیشید (مخصوصاً اگه ترک ارادی کرده باشید).

اما! عمل ورود به عنف یا همون ورود بدون اجازه به منزل دیگری، طبق ماده ۶۹۴ قانون مجازات اسلامی، خودش یه جرم مستقل با مجازات حبس از ۶ ماه تا ۳ سال هست. پس قاضی شما رو به خاطر ورود غیرقانونی به منزل دیگری مجازات می کنه، نه به خاطر شروع به دزدی.

همین طور ممکنه اقدامات دیگری مثل تخریب اموال (برای ورود به محل سرقت)، جعل اسناد (برای عبور از موانع) یا حمل سلاح غیرمجاز (برای تهدید) هم در مسیر شروع به سرقت انجام بشه که هر کدوم از این ها خودشون جرم های مستقل هستن و حتی اگه دزدی هم کامل نشه، مرتکب باید بابت این جرم های مستقل مجازات بشه.

رویکرد قاضی و اهمیت تشخیص صحیح

تو این موارد، نقش قاضی خیلی پررنگه. قاضی باید با دقت تمام شواهد و قرائن رو بررسی کنه تا ببینه آیا کارهایی که متهم انجام داده، خودشون به تنهایی جرم محسوب میشن یا نه. تشخیص اینکه عملی مقدماتی برای یک جرمه یا شروع به اجرای اون جرم، و یا اینکه خودش یک جرم مستقل هست، خیلی ظریف و تخصصی هست و نیاز به دانش حقوقی بالا و دقت فراوان داره. به همین خاطره که تو پرونده های این چنینی، داشتن یک وکیل خوب که بتونه ابعاد مختلف پرونده رو تحلیل کنه، حیاتیه.

وقتی چند بار سرقت کنی یا شروع به سرقت داشته باشی: مجازات تعدد جرم (ماده ۱۳۴)

حالا تصور کنید یه نفر فقط یه بار دست به دزدی نزده، بلکه چند بار مرتکب سرقت شده، یا همزمان هم سرقت کامل انجام داده و هم شروع به سرقت. تو این حالت قانون چی میگه؟ اینجاست که پای تعدد جرم میاد وسط که تو ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی بهش اشاره شده.

قاعده تجمیع مجازات ها در تعدد جرم

ماده ۱۳۴ میگه که اگه کسی چند تا جرم مختلف رو انجام بده (که مجازاتشون هم از یک نوع نباشه، یا حتی از یک نوع باشه ولی سنگین تر از یک جرم باشه)، قاضی برای هر کدوم از اون جرم ها، مجازات جداگانه تعیین می کنه. اما در مرحله اجرا، فقط سنگین ترین مجازات (که بهش میگن اشدّ مجازات) رو اجرا می کنه. البته این قاعده کلی هست و استثنائاتی هم داره.

حالا فرض کنید یه نفر همزمان مرتکب چند تا سرقت کامل شده، یا چند تا شروع به سرقت، یا ترکیبی از هر دو. مثلاً سه بار شروع به سرقت کرده و یک بار هم سرقت رو کامل انجام داده. اینجا قاضی برای هر کدوم از این اعمال، مجازات متناسب با خودش رو در نظر می گیره (که می تونه همون مجازات های شروع به سرقت یا مجازات سرقت کامل باشه). بعد از اینکه مجازات هر کدوم رو تعیین کرد، فقط اون مجازاتی که از همه سنگین تره رو اجرا می کنه.

نکات کلیدی در اجرای مجازات اشد

یه نکته مهم اینه که تو بعضی موارد، اگه تعداد جرم ها خیلی زیاد باشه (مثلاً بیشتر از سه جرم)، ممکنه مجازات از حداکثر مجازات یک جرم هم بیشتر بشه، اما نباید از یک و نیم برابر حداکثر مجازات قانونی تجاوز کنه. این جزئیات خیلی حقوقی و پیچیده ست و تصمیم گیری نهایی همیشه با قاضی پرونده هست.

هدف از این قانون اینه که هم عدالت رعایت بشه و مجرم بابت تمام اعمال مجرمانه اش مسئولیت پذیر باشه، و هم اینکه مجازات ها غیرمنطقی و بیش از حد سنگین نشن که فرصت بازگشت به جامعه از مجرم گرفته بشه. پس اگه کسی تو پرونده اش هم سرقت کامل داره و هم شروع به سرقت، این قانون به کمکش میاد تا مجازاتش به شکل عادلانه تری تعیین بشه.

حرف آخر: چرا مشاوره حقوقی برای شروع به سرقت خیلی مهمه؟

بچه ها، همون طور که دیدید، موضوع مجازات شروع به سرقت اصلاً ساده نیست و کلی جزئیات و پیچیدگی های حقوقی داره. از تشخیص اینکه اصلاً شروع به جرم اتفاق افتاده یا نه، تا فرقش با نیت و اعمال مقدماتی، و بعدش هم انواع مجازات ها (حدی و تعزیری) و تازه تأثیر اون قانون جدید کاهش حبس! اینا همه چیزایی هستن که آدم عادی شاید سر درآوردن ازشون براش سخت باشه.

حتی برای خود حقوقدان ها و قضات هم این پرونده ها همیشه چالش برانگیز بوده و هست. کوچک ترین اشتباه در تشخیص یا تحلیل مواد قانونی، می تونه سرنوشت یه پرونده رو عوض کنه. چه برای کسی که متهم به شروع به سرقته و باید از خودش دفاع کنه، و چه برای کسی که شاکیه و دنبال احقاق حقشه.

به خاطر همین پیچیدگی ها، اگه خدای نکرده شما یا یکی از اطرافیانتون تو همچین موقعیتی قرار گرفتید، بهترین کار اینه که بدون معطلی برید سراغ یه وکیل متخصص تو زمینه جرایم سرقت. وکیل خبره می تونه با دانش و تجربه اش، پرونده رو با دقت بررسی کنه، جوانب مختلفش رو بسنجه، و بهترین راهکار رو بهتون نشون بده. اینجوری هم حق کسی پایمال نمیشه، هم اگه مجازاتی هست، به عادلانه ترین شکل ممکن تعیین میشه.